ΜΗΝΥΜΑ ΣΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΤΡΙΩΔΙΟΥ
Από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου ξεκινάει το Τριώδιο, οπότε και ψάλλουμε στον Όρθρο των Κυριακών 3 Ιδιόμελα τροπάρια: «Τῆς μετανοίας ἄνοιξόν μοι πύλας, Ζωοδότα…», «Τῆς σωτηρίας εὔθυνόν μοι τρίβους, Θεοτόκε…» και «Τά πλήθη τῶν πεπραγμένων μοι δεινῶν…». Θα ήταν σκόπιμο να ρίξουμε μια ματιά στα τροπάρια αυτά για να μπορέσουμε την περίοδο αυτή που μας προσφέρει η Εκκλησία ως περίοδο μετανοίας, κάτι περισσότερο να καταλάβουμε, κάπως βαθύτερα να προχωρήσουμε μέσα στην άβυσσο του πλούσιου περιεχομένου της, ανιχνεύοντας παράλληλα και την οδό της σωτηρίας μας.
Το Α’ Μήνυμα που βγαίνει από τα τροπάρια αυτά, στηρίζεται στα ρήματα το «ἄνοιξον», το «εὔθυνον» και το «κάθαρον». Για μια αναγεννητική, ενεργό και ουσιαστική μετάνοια χρειάζεται να είναι ανοικτή η διάθεσή μας, να είναι ορθός- ίσιος ο δρόμος του φρονήματος και καθαρός ο βίος μας. Να θέλουμε να μετανοήσουμε, να ξέρουμε πώς θα μετανοήσουμε και τέλος να μπορούμε να μετανοήσουμε. Πολλές φορές δεν γνωρίζουμε τι είναι μετάνοια και το πρόβλημα είναι στο ξεκίνημά μας, στα πρώτα σκαλοπάτια. Άλλες φορές πάσχει η διάθεση, άλλοτε το πρόβλημα βρίσκεται στο φρόνημά και άλλοτε στη ζωή. Ας στρέψουμε όμως την προσοχή μας και σε μια άλλη κρυμμένη αλήθεια. Αν προσέξουμε, θα βρούμε κάποιες λέξεις των τροπαρίων αυτών, συγγενούς και συναφούς περιεχομένου, να επαναλαμβάνονται. Λέει το 1ο τροπάριο: «Τῆς μετανοίας ἄνοιξόν μοι πύλας, Ζωοδότα· ὀρθρίζει γὰρ τὸ πνεῦμά μου, πρὸς ναὸν τὸν ἅγιόν σου, ναὸν φέρον τοῦ σώματος, ὅλον ἐσπιλωμένον...». Διαλέγουμε τις λέξεις «ἐσπιλωμένον» και «ὅλον». Καθώς έρχομαι στον Ναό, ο ναός του σώματός μου είναι λερωμένος, λεκιασμένος. Το 2ο τροπάριο μιλάει για τον βίο, τη ζωή μας, που ολόκληρη είναι κατερρυπωμένη, καταλερωμένη. «Τῆς σωτηρίας εὔθυνόν μοι τρίβους Θεοτόκε, αἰσχραῖς γὰρ κατεῤῥύπωσα, τὴν ψυχὴν ἁμαρτίαις, ὡς ῥᾳθύμως τὸν βίον μου, ὅλον ἐκδαπανήσας…»
.
Εδώ βλέπουμε τη λέξη «κατεῤῥύπωσα», που μιλάει για ρύπο και ακαθαρσία της ψυχής, και ξανά βρίσκουμε τη λέξη «ὅλον». Γιατί και στις δύο περιπτώσεις γίνεται έντονη αναφορά στον μόλυσμα της ψυχής και υποβιβάζουμε τόσο πολύ τον εαυτό μας ενώπιον του Θεού; Όλος μας ο βίος είναι ρυπωμένος; Όλο μας το σώμα είναι λερωμένο; Όλο το φρόνημα πάσχει; Όλη η ψυχή; Ολόκληρη η υπόσταση νοσεί; Δεν υπάρχει μια γωνιά καθαρή; Είμαστε σύμφυτοι με την αμαρτία, αποτελεί ιδίωμά μας, ζούμε την κατάστασή της. Μία είναι η αμαρτία, πολλές οι εκφράσεις της. Αμαρτία είναι αυτό που μας χωρίζει από τον Θεό, που μας απομακρύνει, όπως με τόση σαφήνεια έλεγαν τα τροπάρια. Αμαρτία είναι αυτό που μας κάνει τον Θεό απόμακρο, απίθανο, ακατάλληλο, ξένο, δύσκολο, αφύσικο. Μας φαίνεται δύσκολο φοβερά άπιαστο να μπορέσουμε να ζήσουμε κι εμείς κάτι από την Χάρη Του. Δυσκολευόμαστε να την πιστέψουμε, να την αισθανθούμε. Αυτό είναι αμαρτία. Όσο πιο πολύ αμαρτάνουμε, τόσο απομακρυνόμαστε από τον Θεό και τόσο μας φαίνεται απόμακρος και ξένος από τη ζωή. Λέγουν τα τροπάρια του Τριωδίου ότι όλος ο βίος μας, ολόκληρη η ζωή, οι πράξεις μα και όλη η υπόστασή μας είναι βυθισμένα στην αμαρτία. Όσο πιο πολύ κατανοεί κανείς την κυριαρχία της αμαρτίας πάνω στην ανθρώπινη φύση και ζει και ταπεινά αισθάνεται βαθειά μέσα του την προσωπική του αμαρτία, τόσο βαθύτερα εισχωρεί και στο μυστήριο της σωτηρίας και της χάριτος. Θα το δούμε αυτό στα κείμενα των μετανοούντων ανθρώπων. Θα το αντικρύσουμε στους ύμνους της Εκκλησίας, θα το συναντήσουμε στα κείμενα των πατέρων, θα το βρούμε στις προσευχές των αγίων που συνέχονται από αυτή την αίσθηση της κυριαρχίας της αμαρτίας επάνω μας. Δεν είναι αμαρτία τα λάθη που κάνουμε. Αμαρτία είναι η διαστροφή του προσώπου μας, που μας κάνει να μην μπορούμε να δούμε το καλό ως καλό, και να αντικρύσουμε τον Θεό ως αλήθεια και ως Θεό.
.
Το πρώτο βήμα είναι να δεχθούμε άφοβα και χωρίς δισταγμό την αμαρτωλότητά μας «εν ἁμαρτίαις ὅλος ὑπάρχω». Αυτό πρέπει να το καταλάβουμε. Εμείς συνήθως νομίζουμε ότι μετάνοια είναι κάπως να διορθώσουμε λιγάκι τη ζωή μας, κάτι συνήθειες να αλλάξουμε. Μετάνοια είναι το βάπτισμα. Βουτάς ολόκληρος στο νερό και βγαίνεις ένας καινούργιος άνθρωπος. Γι αυτὸ και η Εκκλησία δεν μας ραντίζει, αλλά μας βαπτίζει να μη μείνει τίποτα χωρίς το άγγιγμα του νερού, να μην μείνει κάτι σαν την αχίλλειο πτέρνα. Έτσι κι εμείς νοερά τώρα πρέπει αυτή την νέκρωση να κάνουμε. Μετάνοια δεν είναι να γυρίσουμε απλά το τιμόνι και να αλλάξουμε κατεύθυνση. Η μετάνοια είναι μια εκούσια νέκρωση, μια κατά χάρη μετοχή στην Ανάσταση του Κυρίου, μια ανάσταση της δικής μας ζωής. Πως τελειώνει το Ευαγγέλιο του Ασώτου; Με την ομολογία του Πατέρα για τον άσωτο υιό του ότι «νεκρός ἧν καί ἀνέζησε». Ήταν νεκρός από την αμαρτία, νεκρώθηκε ξανά την ταπείνωση και αναστήθηκε στη ζωή της αγκαλιάς του Πατέρα. Αυτά βλέπουμε σε όλα τα παραδείγματα των μετανοούντων στην Εκκλησία. Ο άσωτος με την μετάνοια κέρδισε την υιοθεσία. Η πόρνη δέχθηκε το δώρο της προφητείας, η προσφορά του μύρου προφητική κίνηση αναφερόμενη στον ενταφιασμό του Κυρίου. Ο ληστής έλαβε τη χάρη της ομολογίας, ο τελώνης τη δυνατότητα της εξαγγελίας της ευαγγελικής αλήθειας. Όταν ο άνθρωπος ολόκληρος αισθανθεί την κυριαρχία της αμαρτίας επάνω του με πόνο, ταπείνωση και ελπίδα, τότε ανοίγει ελεύθερα η ψυχή του για να δεχθεί τη χάρη του Θεού κα μεταμορφώνεται σε αναστημένο άνθρωπο. Ας κάνουμε και 2 ακόμη παρατηρήσεις. Η 1η παρατήρηση. Ο υμνωδός επικαλείται συνέχεια το έλεος του Θεού, «ἀλλ’ ὡς οἰκτίρμων κάθαρον, εὐσπλάγχνῳ σου ἐλέει». Δεν τολμούμε να επικαλεστούμε τη δικαιοσύνη του Θεού και την αγάπη Του, ελπίζουμε μόνο στο έλεός και στη χάρη Του. Η 2η παρατήρηση, η λέξη «ἀλλά» εμφανίζεται 2 φορές: «ἀλλά ὡς Οἰκτίρμων», και «ἀλλά θαῤῥῶν..». Άρα γε υπάρχει τυχαία ή έχει κάποιο λόγο; Επίσης, δεν λέει την πύλη της μετανοίας, αλλά «τάς πύλας» της μετανοίας. Ούτε τον δρόμο της σωτηρίας, αλλά «τάς τρίβους» της σωτηρίας. Τι κρύβουν οι πληθυντικοί; Τι υπονοεί το «αλλά»; Ποιός ο λόγος της επίμονης επικλήσεως του θεϊκού ελέους;
.
Πίσω από τα 3 αυτά ερωτήματα κρύβονται ισάριθμες λέξεις που και οι τρεις αρχίζουν από «ε»: έλεος, ελευθερία ελπίδα. Χωρίς αίσθηση ελέους, χωρίς βίωμα ελευθερίας και χωρίς ελπίδα δεν γίνεται μετάνοια. Ο άνθρωπος φθάνει σε απόγνωση, φθάνει να σιχαθεί τον εαυτό του και να αυτοκαταστραφεί. Όσο πιο βαθειά προχωρεί κανείς στην αίσθηση της αμαρτίας και στην αυτοκατάκριση, τόσο πιο πολύ φουντώνει η ελπίδα «Ναι, Θεέ μου, ξέρεις ποιος είμαι». Η πεποίθηση, ότι έχεις Εσύ έλεος αμέτρητο και ευσπλαχνία όση η αγάπη Σου, μου δίνει θάρρος και γεννά μέσα μου τόλμη, να ανιχνεύσω, να βολιδοσκοπήσω μέσα στην άβυσσο των δικών μου παθών και εκεί να ανακαλύψω την ανεξιχνίαστο άβυσσο και τον απέραντο ωκεανό του δικού Σου ελέους». Αυτή η αίσθηση του ελέους του Θεού γεννά την ελπίδα. Και υπάρχουν πολλές πόρτες μετανοίας, δρόμοι σωτηρίας. Δεν υπάρχει ένα μονοπάτι, δεν υπάρχει μία πόρτα για να μπει κανείς στην βασιλεία του Θεού. Ο δρόμος του Θεού δεν είναι μονόδρομος. Αλλά πλήθος τρόποι, δρόμοι, πόρτες από τις οποίες ο καθένας μπορεί να περάσει στη σωτηρία-στην ευλογημένη αυτή κατάσταση για την οποία μιλούμε. Το Τριώδιο προχωρεί. Με τη βοήθεια του Θεού φθάνουμε στη Μ. Σαρακοστή. Το ταξίδι της μετανοίας για τον κάθε ένα μπορεί να φαίνεται μακρύ, δεν είναι. Φαίνεται δυσανάλογα βαρύ για τους ώμους μας. Είναι ευλογημένο ταξίδι, στο οποίο μας καλεί ο Θεός όλους, με ολόκληρο τον εαυτό μας, με το σύνολο της διαθέσεώς μας να του προσφερθούμε. Έτσι μόνο θα ζήσουμε, μέσα στην καρδιά την ελπίδα, το έλεος και την αίσθηση της πνευματικής ελευθερίας. Και έτσι θα αξιωθούμε όταν θα φθάσουμε στην ευλογημένη ημέρα της ενδόξου Αναστάσεως του Κυρίου, μαζί με την δική Του Ανάσταση, να γιορτάσουμε ο καθένας μας και την δική μας δια της μετανοίας προσωπική του ανάσταση. Αμήν. ( †Μ.Μ.Ν.)