Η ΩΦΕΛΕΙΑ ΤΩΝ ΚΕΚΟΙΜΗΜΕΝΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΜΝΗΜΟΣΥΝΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
†ΑΡΧΙΜ. ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΚΑΤΡΑΜΑΔΟΥ
Μέσα στην ιδιαίτερη μέριμνά της για τους κεκοιμημένους, η Αγία Ορθόδoξη Εκκλησία μας έχει καθορίσει ξεχωριστή ημέρα της εβδομάδος για αυτούς κάθε Σάββατο. Όπως η Κυριακή είναι η ημέρα της Αναστάσεως του Κυρίου, έτσι και το Σάββατο είναι η ημέρα των κεκοιμημένων, για να τους μνημονεύουμε και να έχουμε επικοινωνία μαζί τους. Σε κάθε προσευχή και ιδιαίτερα στις προσευχές του Σαββάτου ο πιστός μνημονεύει τους οικείους, συγγενείς και προσφιλείς, αλλά ζητά και τις προσευχές της Εκκλησίας για αυτούς.
Στο δίπτυχο χαρτάκι μαζί με το πρόσφορο, το λάδι και το κρασί για τη Θεία Λειτουργία, και με τα λίγα συμβολικά χρήματα που θα δώσουμε στους Ιερείς, για να τα προσφέρουν εκείνοι όπου γνωρίζουν τις ανάγκες των πτωχών ενοριτών μας, αναγράφονται τα ονόματα και των ζώντων και των κεκοιμημένων, τα οποία και μνημονεύονται. Σε ετήσια βάση η Εκκλησία έχει καθορίσει δύο Σάββατα, τα οποία αφιερώνει στους κεκοιμημένους της. Είναι τα λεγόμενα Ψυχοσάββατα. Το ένα πριν από την Κυριακή της Απόκρεω-Κυριακή της Κρίσεως και το άλλο πριν από την Κυριακή της Πεντηκοστής.
Το Πρώτο Ψυχοσάββατο πριν από την Κυριακή της Απόκρεω έχει το εξής νόημα: Η επομένη ημέρα είναι αφιερωμένη στη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου. Εκείνη τη φοβερή ημέρα κατά την οποία όλοι θα σταθούμε μπροστά στο θρόνο του μεγάλου Κριτού. Για το λόγο αυτό με το μνημόσυνο των κεκοιμημένων ζητούμε από τον Κύριο να γίνει ίλεως και να δείξει την συμπάθεια και την μακροθυμία Του, όχι μόνο σε μας, αλλά και στους προ απελθόντας αδελφούς, και όλους μαζί να μας κατατάξει στην Επουράνια Βασιλεία Του.
Με το δεύτερο Ψυχοσάββατο διατρανώνεται η πίστη μας για την Καθολικότητα -Παγκοσμιότητα της Αγίας Εκκλησίας του Χριστού μας, της οποίας την ίδρυση και τα γενέθλια επί γης γιορτάζουμε κατά την ημέρα της Πεντηκοστής. Μέσα στη μία Εκκλησία περιλαμβάνεται η Στρατευομένη εδώ στη γη και η Θριαμβεύουσα στους Ουρανούς.
Ο λόγος που τα καθιέρωσε η Εκκλησία μας, παρά το ότι κάθε Σάββατο είναι αφιερωμένο στους κεκοιμημένους, είναι ο εξής: Επειδή πολλοί κατά καιρούς πέθαναν μικροί σε ηλικία, ή στην ξενιτιά, ή στην θάλασσα, ή στα όρη και τους κρημνούς, ή και μερικοί, λόγω πτωχείας, δεν αξιώθηκαν των διατεταγμένων μνημόσυνων, «οἱ θείοι Πατέρες φιλανθρώπως κινούμενοι θέσπισαν τό μνημόσυνο αὑτό ὑπέρ πάντων τῶν ἀπ’ αἰώνος εὐσεβῶς τελευτησάντων Χριστιανῶν». Συγχρόνως δε, ενθυμούμενοι και εμείς τον θάνατο, «διεγειρόμεθα πρός μετάνοιαν». Για την ιστορία και μόνο ας γνωρίζουμε ότι: «Ἡ καθιέρωσις τοῦ Σαββάτου πρό τῶν Ἀπόκρεω ὡς Ψυχοσαββάτου ἐγένετο κατά ἀπομίμησιν τοῦ Σαββάτου προ τῆς Πεντηκοστής, ὡς μόνου αυτοῦ αρχικῶς προϋπάρχοντος».
Σύμφωνα με την Πατερική μαρτυρία την οποία επιβεβαιώνει η αδιάκοπη εκκλησιαστική παράδοση όλων των αιώνων της Εκκλησίας μας , οι ευχές για τους νεκρούς θεσπίστηκαν αρχικά από τους Αγίους Αποστόλους. Η θέσπιση αυτή έχει δύο βασικά θεμέλια:
α) την έννοια της Εκκλησίας ως κοινωνίας αγίων, που αποτελείται όχι μόνο από τους ζωντανούς, αλλά και τους «κεκοιμημένους» χριστιανούς και
β) την πίστη στην μεταθανάτια ζωή, την ανάσταση και την τελική κρίση.
Ήδη στις «Αποστολικές Διδαχές» Βιβλίο της Πρώτης Εκκλησίας βρίσκεται η διάκριση των μνημοσύνων σε «τρίτα», «ένατα», «τεσσαρακοστά» και ενιαύσια» (ετήσια), ανάλογα με το χρόνο τελέσεώς τους από την ημέρα του θανάτου.
Πολλοί συμβολισμοί των επιμέρους μνημοσύνων αναφέρονται από τους πατέρες. Οι κυριότεροι είνα ι οι εξής:
Τα «τριήμερα» συμβολίζουν την Ανάσταση του Κυρίου μετά την τριήμερη παραμονή Του στον τάφο και τελούνται με την ευχή να αναστηθεί και ο νεκρός στην ουράνια βασιλεία.
Τα «εννιάμερα» τελούνται για τα 9 τάγματα των αγγέλων, με την ευχή να βρεθεί κοντά τους η άϋλη ψυχή του νεκρού αλλά και άγγελοι να συνοδεύουν την ψυχή μέχρι της καταστάσεως της.
Τα «τεσσαρακονθήμερα» τελούνται για την Ανάληψη του Κυρίου, που έγινε 40 μέρες μετά την Ανάστασή Του, με την ευχή να «αναληφθεί» και ο νεκρός, να συναντήσει το Χριστό στους ουρανούς και να ζήσει για πάντα μαζί Του.
Τα «ετήσια» τελούνται την επέτειο ημέρα του θανάτου, σε ανάμνηση των γενεθλίων του νεκρού, καθώς, για τους πιστούς χριστιανούς, ημέρα της αληθινής γεννήσεως που είναι η ημέρα του σωματικού θανάτου και της μεταστάσεως στην αιώνια ζωή.
Τη μεγαλύτερη και κύρια ουσιαστική ωφέλεια-βοήθεια όμως στους νεκρούς μας αλλά και σε όσους τιμούμε αυτούς προξενεί η συμμετοχή μας στην τέλεση της Θείας Λειτουργίας, της Θ. Ευχαριστίας
στη μνήμη τους, διότι τότε, με τις μερίδες τους στο άγιο δισκάριο, «ενώνονται αόρατα με το Θεό και επικοινωνούν μαζί Του και παρηγορούνται και σώζονται και ευφραίνονται εν Χριστώ » (Άγ. Συμεών Θεσσαλονίκης). Εκτός από τα ειδικά για κάθε κεκοιμημένο Μνημόσυνα, η Εκκλησία έχει στις καθημερινές Ι. Ακολουθίες, δεήσεις για τους κεκοιμημένους, όπως: το νεκρώσιμο μέρος της Ακολουθίας του Μεσονυκτικού, οι σχετικές αναφορές στις «εκτενείς δεήσεις» του Εσπερινού και του Όρθρου. Πρέπει να σημειωθεί ότι η Εκκλησία τελεί Μνημόσυνα ΜΟΝΟ για τους ορθοδόξους Χριστιανούς που κοιμήθηκαν στους κόλπους Της και μπορεί να προσευχηθεί και για κάποιον αδελφό που ήταν μεν Χριστιανός, άλλου Χριστιανικού δόγματος αλλά δεν πρόλαβε, ενώ το επιθυμούσε, να γίνει Μέλος Της Ορθόδοξος, διά του Αγ. Βαπτίσματος.».