Αδελφοί μου, καλή χρονιά!
Ο άνθρωπος αντιμετωπίζει το χρόνο ως αυτονόητο παράγοντα της ζωής και νομίζει ότι τον γνωρίζει. Όταν όμως συμβεί να διερωτηθεί για τη φύση του και θελήσει να την προσδιορίσει, διαπιστώνει την άγνοια και την αδυναμία του. Αυτό συμβαίνει όχι μόνο σε προσωπικό, αλλά και σε πανανθρώπινο επίπεδο. Οι αρχαίοι Έλληνες ζούσαν το χρόνο ως αυτονόητο δεδομένο χωρίς να πολυπραγμονούν για την ταυτότητά του. Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι και γενικά ο εξωβιβλικός κόσμος αποδέχονταν την κυκλική θεώρηση του χρόνου. Σύμφωνα μ’ αυτήν, ο κόσμος δεν ξεκινάει από κάποια αρχή ούτε κατευθύνεται προς κάποιο τέλος. Γι’ αυτό και σε τελική ανάλυση δεν υπάρχει καμιά πραγματική πρωτολογία ούτε εσχατολογία. Ο χρόνος είναι ένας κύκλος, η αρχή συμπίπτει με το τέλος και το τέλος είναι μια καινούργια αρχή. “Όλα τα πράγματα επανέρχονται”, έλεγαν οι Πυθαγόρειοι ή “γίνονται καινούργια που παίρνουν τη θέση των παλαιοτέρων που καταστρέφονται”, έλεγαν ο Ηράκλειτος, ο Εμπεδοκλής κ.ά. Ο Πλάτωνας παρατήρησε ότι ο χρόνος δεν υπήρχε πάντοτε αλλά δημιουργήθηκε με τον χώρο, και διαβεβαίωσε ότι αν κάποτε καταλυθεί ο ουρανός θα καταλυθεί μαζί του και ο χρόνος (Τίμαιος 38b). Ο Αριστοτέλης διερωτήθηκε αν υπάρχει ο χρόνος (Φυσικά Δ 9,217b 31) και απάντησε αρνητικά.
Η βιβλική θεώρηση του χρόνου είναι διαφορετική. Στη Βίβλο, ο χρόνος ταυτίζεται με το περιεχόμενό του. Τα ιστορικά γεγονότα δεν είναι κατανοητά χωρίς το χρόνο και ο χρόνος δεν είναι νοητός χωρίς γεγονότα. Εξάλλου η πίστη στη δημιουργία του κόσμου “εκ του μηδενός“, που είναι άγνωστη στην αρχαία ελληνική σκέψη, υπαγορεύουν την θεώρηση του χρόνου. Ο κόσμος έχει κάποια αρχή και κατευθύνεται σε κάποιο τέλος. Ο Θεός, που είναι Δημιουργός και Κύριος του κόσμου, είναι και Κύριος του χρόνου και της ιστορίας, συμπορεύεται με το λαό του και φανερώνεται στην ιστορία του. Με την έλευση του Χριστού και την παρουσία του μέσα στον κόσμο, εισάγεται μια καινούργια προοπτική στο χρόνο. Το έσχατο προσφέρεται μέσα στο παρόν και κάθε στιγμή της ιστορίας προσλαμβάνει εσχατολογικό χαρακτήρα (Ιω. 5,25).
Για την Εκκλησία ο χρόνος και η ιστορία προσανατολίζονται στην αιωνιότητα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την περί χρόνου αντίληψη, έχει η διδασκαλία του Μεγ. Βασιλείου. Ο χρόνος συνδέεται οργανικά με το χώρο και δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς αυτόν. Η δημιουργία υπήρξε ακαριαία, οπότε χρόνος και χώρος δημιουργήθηκαν αχρόνως με τη θέληση του Θεού. Ο Άγ. Γρηγόριος Νύσσης αποδέχεται την έναρξη του χρόνου ταυτόχρονα με τη δημιουργία του κόσμου και την εξελικτική πορεία τους μέχρι κάποιο τέλος. Ο Άγ. Μάξιμος ο Ομολογητής προσθέτει εμπειρικά, πως όταν ο άνθρωπος ενωθεί με το Θεό, απαλλάσσεται από την αλλοίωση που προκαλεί ο χρόνος (Προς Θαλάσσιον, PG 90, 760 A). Ο Ι. Αυγουστίνος, θέτοντας τη σφραγίδα του διατύπωσε τη θεωρία ότι ο χρόνος δεν πρέπει να ζητηθεί έξω από το σύμπαν, αλλά μέσα σ’ αυτό και μάλιστα όχι στον εξωτερικό κόσμο αλλά στο νου του ανθρώπου (Εξομολογήσεις 11, 14-5, PL 32,815 και εξής) Παρόμοια θεώρηση για το χρόνο συναντούμε αργότερα στον Λάϊμπνιτς (1646-1716) ενώ ο Νεύτων (1642-1727) υποστηρίζει ότι χρόνος και χώρος, με ανεξάρτητη υπόσταση από τα φαινόμενα που συμβαίνουν μέσα τους, είναι τα όργανα με τα οποία ο Θεός ενεργοποιεί την απανταχού παρουσία του στον κόσμο και βρίσκεται έτσι ταυτόχρονα στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον. Ο εβραϊκής καταγωγής Αϊνστάιν, στη θεωρία της σχετικότητος που διετύπωσε, δεν μπόρεσε να αποφύγει τη βιβλική παράδοση που βίωνε μέσα του.
Σήμερα οι επιστήμονες βεβαιώνουν ότι ο χρόνος και ο χώρος, δεν επηρεάζει μόνο τα πράγματα και τις δυνάμεις του κόσμου αλλά και επηρεάζεται από αυτά. Δεν μπορούμε να μιλούμε για γεγονότα μέσα στο σύμπαν χωρίς τις έννοιες του χώρου και του χρόνου, δεν μπορούμε να μιλούμε για χώρο και χρόνο χωρίς τα γεγονότα μέσα στο σύμπαν, όπως δεν έχει νόημα να μιλούμε για χρόνο και χώρο έξω από το σύμπαν (S. Hawking, “Το χρονικό του χρόνου” μτφ. Κ.Χάρακα, Αθήνα 1989, σελ.67).
Αγαπητοί μου, Ως άνθρωποι, βιώνουμε την απάτη του κοσμικού χρόνου που οδηγεί στην απομόνωση, στην απογοήτευση και στο θάνατο. Ως χριστιανοί, καλούμεθα να αξιοποιήσουμε σωστά το χρόνο μας και να τον επενδύσουμε στην προοπτική της αιώνιας ζωής (Εφεσ. 5,16 και Κολ. 4,5). Αϊνστάιν και Γρηγόριος Θεολόγος συμφωνούν στο ότι η σχετικότητα και η ανωμαλία της παρούσης ζωής δεν αποτελούν αρνητικές καταστάσεις ή απλά επεισόδια, αλλά δυνατότητες για τη μετάθεση εκ “των ορωμένων και σαλευομένων επί τα εστώτα και μη κινούμενα” (Γρηγ.Θεολόγου, Λόγος 7,19PG 35,780Β). Στην προοπτική αυτή όλα βρίσκουν τη θέση και τη δικαίωσή τους. Τίποτε δεν εγκαταλείπεται. Τίποτε δεν παραθεωρείται. Τίποτε δεν αντιμετωπίζεται ως συμπτωματικό. Ο Θεός είναι ο Κύριος του κόσμου και της ιστορίας, ο Παντεπόπτης και Παντοκράτωρ. Η χαρά και ο πόνος, η επιτυχία και η αποτυχία, η πρόοδος και η καταστροφή δεν αλληλοαφανίζονται, αλλά προσφέρονται ως μέσα για την ολοκλήρωση του ανθρώπου· για την καθολική καταξίωση της ζωής του, που πραγματοποιείται στην Εκκλησία.
Η Εκκλησία δεν αποστρέφεται το χρόνο, αλλά φανερώνεται μέσα στο χρόνο. Δε λυπάται γι’ αυτό που έφυγε, ούτε αγωνιά γι’ αυτό που έρχεται. Το κλείσιμο της ημέρας που περνάει γίνεται απαρχή της ημέρας που έρχεται. Ο Εσπερινός είναι που μας εισάγει στην καινούργια ημέρα και όχι ο Όρθρος. Κι ενώ ο άνθρωπος μπορεί να στενοχωρείται γι’ αυτό που έχασε ή να χαίρεται γι’ αυτό που περιμένει, ενώ μπορεί να λυπάται για το παρελθόν και να φοβάται για το μέλλον, η Εκκλησία, μας καλεί σταθερά και αδιατάρακτα σε μιά πορεία εμπιστευμένη στα χέρια του Θεού. Ό,τι έγινε δεν αλλάζει. Ό,τι χάνεται δεν ξανακερδίζεται. Η Εκκλησία εντάσσει δημιουργικά το παρελθόν στο παρόν αφού το διορθώσει με την μετάνοια. Δεν αφήνει να χύνονται μάταια δάκρυα για το παρελθόν μας, αλλά αρδεύει με αυτά το παρόν μας, ώστε να ανθοφορήσουν και να καρποφορήσουν στο μέλλον μας. Έτσι επεκτείνει το σώμα της στην ιστορία και κινείται μέσα στον κόσμο με τον δικό της χρόνο. Συνοδεύει τον κοσμικό χρόνο και εκβάλλει στην αιωνιότητα. Με αυτόν τον τρόπο συγκρατεί τον άνθρωπο και τον κόσμο σε ενότητα. Αποτρέπει την αποσύνθεση. Κατευθύνει την ολοκλήρωση καθιστώντας το μυστήριο της παρουσίας του Χριστού, ενεργό μέσα στο χρόνο
Το λοιπόν, αδελφοί, «Μην προσαρμόζεσθε στη νοοτροπία αυτού του κόσμου, αλλά να μεταμορφώνεστε συνεχώς προς το καλό. Έτσι θα μπορείτε να διακρίνετε ποιο είναι το θέλημα του Θεού, το καλό και αρεστό σ’ Εκείνον και το τέλειο. Μη φρονείτε για τον εαυτό σας παραπάνω απ’ ό,τι πρέπει να φρονείτε, αλλά να σας διακρίνει η μετριοφροσύνη και η σύνεση. Ο Θεός είναι που χάρισε στον καθένα μας ό,τι έχουμε. Παράδειγμα το σώμα μας: έχουμε πολλά μέλη, δεν επιτελούν όμως όλα την ίδια λειτουργία. Έτσι και το πλήθος των χριστιανών, είμαστε ένα σώμα χάρη στο Χριστό. Καθένας μας αποτελεί μέλος του σώματος, που μέλη του είναι και όλοι οι άλλοι. Η αγάπη σας να είναι ειλικρινής. Να αποστρέφεστε το κακό και να ακολουθείτε το καλό. Να δείχνετε με στοργή την αγάπη σας για τους άλλους. Να συναγωνίζεστε ποιος θα δείξει περισσότερη εκτίμηση στον άλλον. Μην είστε οκνηροί σε ό,τι πρέπει να δείχνετε ζήλο, να έχετε πνευματικό ενθουσιασμό, να υπηρετείτε τον Κύριο. Η ελπίδα να σας δίνει χαρά. Να έχετε υπομονή στις δοκιμασίες. Να επιμένετε στην προσευχή. Να βοηθάτε τους άλλους όταν βρίσκονται σε ανάγκη και να επιδιώκετε να φιλοξενείτε. Να προσεύχεστε για το καλό των διωκτών σας, να ζητάτε την ευλογία του Θεού γι’ αυτούς και όχι να τους καταριέστε. Να χαίρεστε με όσους χαίρονται και να λυπάστε με όσους λυπούνται. Να έχετε ομόνοια μεταξύ σας. Μην είστε υπερήφανοι, αλλά να συναναστρέφεστε και τους απλοϊκούς συνανθρώπους σας. Μην έχετε την ψευδαίσθηση πως είστε σοφοί. Αν κάποιος σας κάνει κακό, μην του το ανταποδίδετε. Φροντίζετε να κάνετε το καλό σε όλους τους ανθρώπους. Όσο εξαρτάται από σας, να ζείτε ειρηνικά με όλους. Μην εκδικείσθε σεις κανέναν, επειδή αυτό είναι δουλειά του Θεού την ώρα της κρίσεως…….. Αν, λοιπόν, πεινάει ο εχθρός σου, δωσ’ του να φάει· αν διψάει, δωσ’ του να πιει. Έτσι θα τον κάνεις να αισθανθεί τύψεις και ντροπή. Μην αφήνεις να σε νικήσει το κακό αλλά να νικάς το κακό με το αγαθό (Ρωμ. 2-5 και 9-21)………Σας προτρέπω, αδελφοί, να συμβουλεύετε τους άστατους, να παρηγορείτε τους λιγόψυχους, να στηρίζετε τους αδύνατους στην πίστη και να δείχνετε μακροθυμία σε όλους. Προσέχετε, να μην ανταποδίδετε ο ένας στον άλλο το κακό, αλλά να επιδιώκετε πάντα το αγαθό και μέσα στην Εκκλησία και σ’ όλο τον κόσμο. Να είστε πάντοτε χαρούμενοι. Να προσεύχεστε αδιάκοπα. Να ευχαριστείτε το Θεό για το κάθε τι. Αυτό είναι το θέλημα του Θεού, όπως αποκαλύφθηκε σε σας, διά του Χριστού. Μη σβύνετε τη φλόγα των χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος. Μη περιφρονείτε τα κηρύγματα των ιερέων. Να απέχετε από κάθε λογής πονηρό. Είθε ο Θεός, που δίνει την ειρήνη, να σας κάνει ολοκληρωτικά δικούς του. Και ας διατηρηθεί άμεμπτη ολόκληρη η ύπαρξή σας, το πνεύμα, η ψυχή και το σώμα σας, μέχρι τον ερχομό του Κυρίου μας Ιησού Χριστού (Θεσσαλ. 5, 11,14-23).
Αμήν Καλή και ευλογημένη η νέα χρονιά.
†ΑΡΧΙΜ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΚΑΤΡΑΜΑΔΟΣ