Από σήµερα ξεκινάει στην Εκκλησία µας η σηµαντική περίοδος του «Τριωδίου». Οι Πατέρες της Εκκλησίας όρισαν να είναι αφιερωµένη η πρώτη Κυριακή στη διδακτική παραβολή «του Τελώνου και του Φαρισαίου», την οποία διηγήθηκε ο Κύριος προκειµένου να διδάξει τη θεοφιλή αρετή της ταπεινώσεως και να στηλιτεύσει την εωσφορική υπεροψία. Αυτό γίνεται για να συνειδητοποιήσουν οι πιστοί πως η υπεροψία είναι η αγιάτρευτη ρίζα του κακού στον άνθρωπο, η οποία τον κρατά µακριά από την αγιαστική χάρη του Θεού και πως η ταπείνωση είναι το σωτήριο αντίδοτο της καταστροφικής πορείας, στην οποία έχει οδηγηθεί ο άνθρωπος µε την αλαζονεία του. Ο Εγωισµός και η Υπερηφάνεια είναι τα χειρότερα εµπόδια για τη σωτηρία του ανθρώπου. Αυτή η εγωιστική αυτάρκεια, ως µία νοσηρή κατάσταση εµποδίζει τη συναίσθηση της αµαρτωλότητας και τη διάθεση για µετάνοια. Η αληθινή µετάνοια του ανθρώπου αρχίζει µε την αρετή της ταπεινοφροσύνης, που τελικά οδηγεί τον άνθρωπο κοντά στο Θεό.
Αντίθετα η υπεροψία αποµακρύνει τον άνθρωπο από το Θεό και τον οδηγεί στην αιώνια καταστροφή. Η περίοδος του Τριωδίου είναι κατ’ εξοχήν χρονική και εκκλησιαστική περίοδος αγώνα κατά της υπεροψίας και της αλαζονείας και άσκηση της αρετής της ταπείνωσης που οδηγεί στην εν Χριστώ σωτηρία µας. Κάποιος πάσχει από υπεροψία όταν βλέπει τους άλλους ανθρώπους αφ’ υψηλού, σαν να είναι αυτός κάτι ανώτερο, κάτι διαφορετικό. Και τότε ο κόσµος λέει: αυτός είναι µεγάλος Φαρισαίος, µεγάλος υποκριτής.
Με τις αυθαιρεσίες µας πολλές φορές µεταστρεφόµαστε σε ανθρώπους της κακίας και της αδικίας. Είναι σ’ αυτούς που αναφέρεται σήµερα και ο Απόστολος Παύλος στην Αποστολική περικοπή ότι
«πονηροί άνθρωποι και απατεώνες θα προκόψουν εις το χειρότερον» (Β’ Τιµ. 3,13). Από υπεροψία µπορεί να πάσχει, όχι µόνο ένα µεµονωµένο άτοµο αλλά και µια ολόκληρη οµάδα ανθρώπων, αν µαζί έχουν µάθει να βλέπουν όλους τους άλλους – που δεν ανήκουν στην οµάδα τους – µε τρόπο υπεροπτικό.
Είναι οι ρατσιστές, ή ακόµη αυτοί που γίνονται θύµατα της ξενοφοβίας και βλέπουν ότι δεν καταλαβαίνουν ως απειλή για την επιβίωση τους και θέλουν να το αφανίσουν, ή ακόµη όταν µερικοί συγχύζουν τον πατριωτισµό µε τον εθνικισµό και νοµίζουν ότι προστατεύουν την Πατρίδα τους, όταν δεν είναι έτοιµοι να σεβαστούν τις πατρίδες των άλλων ανθρώπων άλλων εθνικοτήτων που δεν ανήκουν οι ίδιοι. Οι υπερόπτες είναι συνήθως βαθιά µοναχικοί, αυτό-καταδικασµένοι σεαποµόνωση από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Η ίδια η υπεροψία τους, µε άλλα λόγια, είναι αυτή που τους εµποδίζει να νιώσουν την απλή ανθρώπινη ζεστασιά που όλοι οι άλλοι νιώθουν όταν είναι µε αυτούς που αγαπούν. Είναι επίσης πιθανό να βλέπουν τους άλλους µε καχυποψία, οπότε βιώνουν µορφές καθηµερινού φόβου και άγχους που οδηγεί σε µελαγχολία και κατάθλιψη. Θεραπεία της υπεροψίας είναι να µάθει κάποιος να βλέπει τα δικά του σφάλµατα, τις δικές του ατέλειες, ώστε σιγά – σιγά µε αυτό τον τρόπο να σβήσει η αίσθηση της ανωτερότητας έναντι των άλλων που τώρα έχει. Να γίνει δηλαδή κανείς ταπεινός. Έτσι φθάνουµε στη µορφή του Τελώνη, στην αρετή της ταπείνωσης που είναι και το κύριο µήνυµα της σηµερινής ευαγγελικής περικοπής αλλά και όλης της περιόδου του « ΤΡΙΩ∆ΙΟΥ » όχι µόνο γιατί βελτιώνουµε καθηµερινά τη ζωή µας και τη συνύπαρξή µας µε τους άλλους ανθρώπους, αλλά κυρίως γιατί µε την ταπείνωση ανοίγουµε µε τη Χάρη του Θεού και την οδό της εν Χριστώ σωτηρίας µας, ανοίγουµε δηλαδή το δρόµο που µας οδηγεί στη Βασιλεία των Ουρανών.
Η ταπείνωση, συνεπώς, είναι η πρώτη αρετή του χριστιανού, γιατί µέσω αυτής αναγνωρίζουµε τα σφάλµατα µας και τις παραλείψεις µας και ζητούµε το έλεος και τη συγχώρεση του Θεού. Αυτή την τελεία ταπείνωση είχε και ο Τελώνης όταν ανέβηκε στο Ναό συντετριµµένος, και γνωρίζοντας τον ψαλµό «καρδίαν συντετριµµένην και τεταπεινωµένην ο Θεός ουκ εξουδενώσει.» προσευχόταν προς το Θεό. Η αρετή της ταπεινοφροσύνης είναι πάντοτε συνδεδεµένη µε τη µετάνοια, γιατί για να µετανοήσει κάποιος, να αλλάξει δηλαδή νοοτροπία και τρόπο ζωής, οφείλει να καταλάβει και συνειδητοποιήσει το λάθος πνευµατικό δρόµο που είχε πάρει, να ταπεινωθεί, να αναγνωρίσει δηλαδή τις αµαρτίες-αστοχίες που έπραξε, για να οδηγηθεί διά των Ι. Μυστηρίων της Εκκλησίας και ιδιαιτέρως το Ι. Μυστήριο της Εξοµολογήσεως, καθάρσεως και Πνευµατικής Αναγεννήσεως προς την ειλικρινή µετάνοια.
Για άλλη µία φορά ανοίγει το Τριώδιο. Για άλλη µια χρονιά ο Χριστός µας, µας καλεί στην κατάνυξη, τη συντριβή και τη µετάνοια. Ας κρατήσουµε αυτό το βίωµα, το ταπεινό φρόνηµα του Τελώνου που θα έλεγε κανείς ότι είναι η επικεφαλής της µεγάλης αυτής περιόδου και της προ- παρασκευής µας για τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Αν κρατήσουµε αυτό το βίωµα της σχέσεώς µας µε το Θεό, µε ταπείνωση, µε ελπίδα, θα έχουµε και χαρά και ειρήνη και θα ζούµε, όχι φαρισαϊκά, αλλά τελωνικά τη βεβαιότητα της σωτηρίας µας. Στην υπέροχη και διδακτική υµνωδία της ηµέρας ψάλλουµε:
«Υψηγορίαν φύγωµεν Φαρισαίου κακίστην, ταπείνωσιν δε µάθωµεν του τελώνου αρίστην». Είναι λοιπόν η περίοδος του Τριωδίου κατ’ εξοχήν περίοδος αγώνα κατά της εγωπάθειας και άσκηση της αρετής της ταπεινώσεως, η οποία είναι και ο µονόδροµος για τη σωτηρία µας: «Κύριος υπερηφάνοις αντιτάσσεται, ταπεινοίς δε δίδωσι χάριν». (Ιακώβου 4: 6).
Κλείνουµε τις σκέψεις µας πάλι µε τον Άγ. Ιωάννη το Χρυσόστοµο ο οποίος αναφέρει στο πως πρέπει να προσευχόµαστε : «Βλέπεις λοιπόν ότι δεν αρκεί η προσευχή δια την σωτηρίαν µας, αν δεν γίνει σύµφωνα µε τους κανόνες εκείνους που έθεσεν ο Χριστός; Ποιους νόµους έχει θέσει; Να προσευχόµεθα υπέρ των εχθρών και υπέρ εκείνων οι οποίοι µας ενοχλούν και µας θλίβουν πολύ…………Τι κάµεις άνθρωπε; ζητείς συγχώρησιν των αµαρτιών σου και πληροίς την σκέψιν σου µε θυµόν;………. Ήλθες δια να θεραπεύσεις τα δικά σου τραύµατα, και όχι διά να κάµης βαρύτερα τα τραύµατα του πλησίον. Είναι καιρός συγχωρήσεως, καιρός προσευχής και στεναγµού, και όχι οργής, είναι καιρός δακρύων, όχι θυµού, καιρός συντριβής της καρδιάς και όχι οργής». (Οµιλία Ι. Χρυσοστόµου)
Ας ευχηθούµε τέλος η ταπείνωση και η µετάνοια , αυτό να γίνουν ήθος ψυχής και πράξη ζωής σε όλους µας. Η καρδιά µας, η ψυχή µας και όλη η ύπαρξη µας να θλίβεται και να συντρίβεται καθηµερινά και δια της ταπεινώσεως και της προσευχής και διά της συνειδητής συµµετοχής στη ζωή της Εκκλησίας να αγιάζεται η ζωή µας και να προγευόµεθα από εδώ τη γη την Ουράνια Βασιλεία, να είµαστε δηλαδή επίγειοι άγγελοι και ουράνιοι άνθρωποι. Αµήν.
( ΑΡΧΙΜ. ΣΠΥΡΙ∆ΩΝΟΣ ΚΑΤΡΑΜΑ∆ΟΣ )