† ΜΑΚΑΡΙΣΤΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΣΙΣΑΝΙΟΥ ΚΑΙ ΣΙΑΤΙΣΤΗΣ
† ΕΠΜΕΛΕΙΑ ΑΡΧΙΜ. ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΚΑΤΡΑΜΑΔΟΥ
«Η οικογένεια είναι το αληθινό, το γνήσιο, το θεοΐδρυτο, το ευλογημένο κύτταρο της κοινωνίας και της Εκκλησίας, στο οποίο βλέπει το φως του ήλιου, ανατρέφεται, μεγαλώνει, μορφοποιείται, ωριμάζει, ολοκληρώνεται ο άνθρωπος. Μία ενωμένη, αγαπημένη, φυσιολογική, χαρούμενη και ευλογημένη οικογένεια είναι ο πνευματικός χώρος μέσα στον οποίο όλα τα μέλη – γονείς και παιδιά – θα καλλιεργήσουν με το φως του Ευαγγελίου αρετές. Μία τέτοια οικογένεια προσφέρει στον κόσμο ολοκληρωμένες προσωπικότητες, προσφέρει αγίους. Αυτός είναι ο σκοπός της οικογένειας· να αγιάζει και τους γονείς και τα παιδιά. Στο Ι. Μυστήριο του Γάμου από την αρχή δηλώνουμε ότι ο γάμος είναι κοινή πορεία και των δύο στην αρχή, των υπολοίπων μετά, των παιδιών δηλαδή, προς την ευλογημένη βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος και προσευχόμαστε για την σωτηρία τους. Όλα τα υπόλοιπα υλικά στοιχεία εντάσσονται μέσα σε αυτή την προοπτική. Το Ι. Μυστήριο του Γάμου εντάσσει όλη την οικογένεια σε αυτό το πλαίσιο ζωής.
Πρότυπο της σχέσης μέσα στο γάμο είναι η σχέση του Χριστού και της Εκκλησίας. Σε αυτό το πρότυπο καλούνται να μαθητεύσουν και επί τη βάσει αυτού να πορευθούν. Σε αυτόν τον πνευματικό χώρο θα βιώσουν την αλήθεια ότι ο άνθρωπος είναι πρόσωπο, δηλαδή γεγονός σχέσης. Το μυστήριο του γάμου προσφέρει την ποιότητα αυτής της σχέσης. Ο Θεός είναι αγάπη. Ο άνθρωπος «ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτοὺς ὁ Θεός» (Μρκ. 10,6) καλείται να είναι αγάπη. Ο Γάμος είναι μυστήριο αγάπης. Και η οικογένεια ο χώρος της άσκησης της αγάπης και για την αγάπη. Ας προβληματιστούμε, όμως, σύντομα γύρω από την σημερινή οικογένεια. Κάποιες διαπιστώσεις για την κατάστασή της. Βλέπουμε σε πάρα πολλές περιπτώσεις την απουσία επικοινωνίας μεταξύ των συζύγων. Και μάλιστα πολλές φορές αυτή η δυσκολία της επικοινωνίας έρχεται πάρα πολύ νωρίς μέσα στην πορεία του γάμου. Και ενώ δύο άνθρωποι φαίνονται στην αρχή να έχουν να πουν πολλά, στο τέλος φτάνουν στο σημείο να βάζουν την τηλεόραση και το κινητό τους στη μέση, γιατί δεν έχουν πια τίποτα να πούνε μεταξύ τους. Και αρχίζουν οι εντάσεις και οι δυσκολίες, γιατί φαίνεται κανείς να μην έχει την διάθεση – ή τουλάχιστον και οι δύο-, να κατανοήσει τον άλλον, να ακούσει τον άλλον, να προσέξει τον άλλον. Πίσω από αυτήν την συμπεριφορά υπάρχει ένα βασικό πρόβλημα. Το καίριο πρόβλημα· Είναι το κενό της αγάπης μεταξύ των ανθρώπων. Ο γάμος είναι μυστήριο αγάπης για την Εκκλησία. Οι άνθρωποι που παντρεύονται υποτίθεται ότι αγαπιούνται, αλλά η αγάπη τους δεν είναι σαρκωμένη, η αγάπη τους δεν περνάει μέσα στην καθημερινότητά τους, άρα ουσιαστικά είναι ανύπαρκτη! Αυτό που οι άνθρωποι συνήθως ονομάζουν αγάπη για τον άλλον είναι η επιθυμία να έχουν κάποιον που να τους εξυπηρετεί και από τον οποίο να παίρνουν οτιδήποτε. Η δυσκολία είναι στο να μετέχουν, στο να είναι κοινή πραγματικά η ζωή τους. Ακόμα, διαπιστώνει κανείς, πιστεύω ότι είναι συμπέρασμα και συνέχεια του πρώτου, το πρόβλημα της επικοινωνίας με τα παιδιά τα ίδια. Θα μπορούσαμε εδώ να αναφέρουμε εκείνο το περιστατικό που αναρτήθηκε και στο διαδίκτυο. Είναι πραγματικό περιστατικό, με την δασκάλα που διορθώνει την έκθεση του μαθητή της που έχει σαν τίτλο· «Μία προσευχή στον Θεό» και ζητάει από τον Θεό· «Θεέ μου, κάνε με τηλεόραση ή κάνε με ένα κινητό τηλέφωνο , γιατί αν με κάνεις τηλεόραση ή τηλέφωνο θα με προσέχουν οι γονείς μου, θα με προσέχουν τ’ αδέρφια μου, θα μου δίνουν σημασία… Όταν ο πατέρας μου γυρίζει στο σπίτι θα προσέχει εμένα από το να βλέπει τηλεόραση ή τα μηνύματα στο Face book. Όταν η μητέρα μου είναι στο σπίτι, αν δεν τσακώνεται με τον πατέρα μου και δεν βρίζονται με παραμελούν». Και όταν η δασκάλα διαβάζει την έκθεση και κλαίει και μπαίνει λέει στο δωμάτιο ο σύζυγός της και την βλέπει να κλαίει και την ρωτάει, του δίνει την έκθεση. Ο πατέρας που διαβάζει αυτή την έκθεση βγάζει ένα πάρα πολύ σωστό συμπέρασμα και λέει· «Ποιος ξέρει από ποια διαλυμένη οικογένεια προέρχεται αυτό το παιδί». Και η δασκάλα και σύζυγος του την ξαναδείχνει την έκθεση για να προσέξει ότι αυτή είναι η έκθεση του γιου τους! Είδατε ωραία που έκανε την διάγνωση ο πατέρας όντας από απέναντι; «από ποια διαλυμένη οικογένεια»! Τέτοιου είδους διαλυμένες οικογένειες που νομίζουν όμως ότι είναι καλές, υπάρχουν δυστυχώς πάρα πολλές. Το πόσες είναι το ξέρουν τα παιδιά, τα οποία ακριβώς θα μπορούσαν να κάνουν πολλές τέτοιες προσευχές και να κάνουν και άλλα αιτήματα. Είναι πάρα πολύ φυσιολογικό με αυτό το πλαίσιο ζωής να έρχονται πολύ γρήγορα οι εντάσεις και οι συγκρούσεις μέσα σε ένα σπίτι. Και είναι γνωστές οι εντάσεις και οι συγκρούσεις απ’ τις πιο απλές μέχρι τις πιο δύσκολες. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στα ζευγάρια… ίσως θα έρθει η στιγμή που θα διαφωνήσουν, που θα υψώσουν την ένταση της φωνής τους… δεν είναι εκεί το πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι στην ποιότητα αυτών των συγκρούσεων που βλέπει κανείς την τάση να εκμηδενιστεί ο άλλος, την τάση να γίνει το θέλημα του καθενός που το επιζητεί. Με άλλα λόγια είναι μια σύγκρουση τέτοια που δείχνει την απουσία της αγάπης στο ζευγάρι και κατά συνέπεια τα προβλήματα που σε ένα τέτοιο σπίτι είναι λογικό να έχουν τα παιδιά, αφού τα παιδιά βλέπουν και καταλαβαίνουν πολλά περισσότερα από όσα εμείς νομίζουμε. Και δυστυχώς είναι ένα μεγάλο μέρος αυτών των οικογενειών που πριν καλά – καλά προχωρήσουν, φτάνουν στο διαζύγιο, στη σύγκρουση την τελική. Για να επιβεβαιώσουν στην πράξη αυτό που ήδη είπαμε, γιατί αυτή είναι η βασικότερη αιτία του διαζυγίου. Η απουσία της αγάπης!
Απλά έρχεται να συνειδητοποιηθεί μέσα στο χρόνο, μέσα στην κοινή ζωή, ότι τελικά δεν τους δένει η αγάπη αυτούς τους ανθρώπους· τους έδεσαν ίσως ένας ενθουσιασμός, τους οδήγησε να είναι μαζί, τους έδεσαν ίσως κάποιες άλλες συνθήκες χωρίς όμως να έχουν ποτέ υπολογίσει αυτό που πραγματικά συμβαίνει. Και γεννιέται ένα ερώτημα· Καλά, γιατί; Καθώς ο αριθμός των ζευγαριών αυξάνεται – και όχι μόνο των νέων, εκεί υπάρχει το τραγικό ερώτημα: τι συμβαίνει και γιατί δύο νέοι άνθρωποι που υποτίθεται ότι είναι μορφωμένοι πολλές φορές, που υποτίθεται ότι ξέρουν τι θέλουν, που υποτίθεται ότι αγαπούν τα παιδιά που έφεραν στον κόσμο, γιατί καταλήγουν εκεί; Και η απάντηση είναι απλή· Η απουσία της ουσιαστικής προετοιμασίας για τη συγκρότηση της οικογένειας. Στις περισσότερες περιπτώσεις λειτουργούν τα πράγματα πάρα πολύ ερασιτεχνικά. Υπάρχουν ερωτήματα που βγαίνουν μέσα από την ζωή· «Πόσο έτοιμοι είναι οι νέοι για τον γάμο;», «Πόσο ξέρουν τι είναι ο γάμος;», «Πόσο ετοιμάζονται από νωρίς για ένα τέτοιο σημαντικό και μεγάλο έργο;». Δεν μπορείς να κάνεις ένα τέτοιο σημαντικό έργο τόσο επιπόλαια, με τόσο εξωτερικά και επιδερμικά κριτήρια. Θυμάμαι, όταν ήμουνα καθηγητής στο σχολείο είπα στα παιδιά· «Σήμερα θα μιλήσουμε για ένα θέμα. Θα σας πω το θέμα και εσείς θα γελάσετε, αλλά θα το συζητήσουμε». «Ποιο θέμα;», με ρώτησε ένας μαθητής. Του είπα· «Σήμερα θα μιλήσουμε για τον γάμο». Γέλασαν όλοι. Λέω· «Γιατί γελάσατε;». Και μου λέει ο μαθητής· «Δεν νομίζετε ότι είναι νωρίς;» Και εγώ του απάντησα πολύ σοβαρά· «Φοβάμαι, παιδί μου, ότι είναι ήδη πολύ αργά». Κι όταν ξαφνιάστηκε γι’ αυτό που είπα – και τα άλλα τα παιδιά – του είπα· «εσύ, παιδί μου, σε δέκα χρόνια από σήμερα θα έχεις τελειώσει αυτό το σχολείο, πιθανώς το Πανεπιστήμιο, πιθανώς να έχεις τελειώσει και τον στρατό, αν όλα πάνε καλά, δεν θα ψάξεις να βρεις μια κοπέλα να κάνετε χωριό;». «Ναι», μου λέει. Λέω σε μία μαθήτρια· «Και εσύ το ίδιο δεν θα επιδιώξεις;» «Ναι». «Για απαντήστε μου σε ένα μου ερώτημα· Ο τύπος του χαρακτήρα, του άνδρα ή της γυναίκας, όπως τον ονειρεύεστε ο καθένας και η καθεμιά σας, από πότε θα αρχίσει να διαμορφώνεται;».
Εάν κάποιος ή κάποια από εδώ μέσα έχει μάθει στο σπίτι του να του τα φέρνουν όλα έτοιμα και στο χέρι, είναι υποψήφιος αποτυχημένος οικογενειάρχης». Βασική αιτία της διαλύσεως είναι ότι έρχονται απροετοίμαστοι για ένα γεγονός τόσο σημαντικό και μεγάλο, όσο το μυστήριο του Γάμου και η συγκρότηση της οικογένειας. Σε αυτό βέβαια πρέπει να πούμε ότι έχει μια τεράστια ευθύνη και η πατρική οικογένεια. Διότι δεν προετοιμάζει τα παιδιά για τον γάμο. Θυμάμαι ένα νέο παιδί του οποίου, δυστυχώς, έπειτα από 14 χρόνια ο γάμος διαλύθηκε, ο οποίος μου είπε εξομολογητικά· «επί τόσα χρόνια, ότι εγώ προσπαθούσα να φτιάξω, η γυναίκα μου το γκρέμιζε, ότι … δυστυχώς έτσι έμαθε από το ανύπαρκτο σπίτι και τους αποτυχημένους γονείς της». Η πατρική οικογένεια έχει τεράστια σημασία, γιατί θεωρεί ότι η μοναδική προετοιμασία για τον γάμο των παιδιών είναι να τους φτιάξει το σπίτι, να κάνουμε ένα γάμο πλούσιο, να έχουμε έπιπλα, κουρτίνες, μαγειρικά σκεύη και όλα τα υπόλοιπα, τηλεόραση και ότι μπορεί κανείς υλικό να φανταστεί, ή να τους εξασφαλίσει μια περιουσία. Για την αληθινή πνευματική περιουσία, που πρέπει να τους εξασφαλίσει και να τους την προσφέρει από πολύ μικρή ηλικία κανείς μα κανείς ποτέ δεν ασχολείται. Σήμερα, εάν παρατηρήσεις τα παιδιά που έρχονται να παντρευτούν, είσαι σχεδόν βέβαιος για το εάν θα επιτύχουν ή όχι. Γιατί ο καθένας, όπως λέει και η παροιμία, «αυτό που έχει δίνει». Όταν βλέπεις κάποιον και δεν έχει τίποτα, τι θα δώσει αυτός ο άνθρωπος; Και έτσι γνωρίζεις εκ των προτέρων ότι είναι θέμα χρόνου η διάλυση μίας τέτοιας οικογένειας.
Πώς βλέπει η Εκκλησία τον Γάμο; Σαν Μυστήριο αγάπης και αλληλοπεριχώρησης. Η ακολουθία του Γάμου, είναι θαυμασιώτατη και θεολογικώτατη και καλύπτει όλες τις πλευρές της ζωής και από την αρχή μαθαίνουμε ότι ο γάμος είναι οδός σωτηρίας. Είναι ο κεντρικός λόγος, η σωτηρία του ανθρώπου, η ολοκλήρωσή του μέσα από την κοινωνία με τον Θεό και με τον άνθρωπο. Έτσι μέσα από την κοινωνία του γάμου ολοκληρώνεται σώζεται, γίνεται ακέραιη η ανθρώπινη φύση. Το αρχέτυπο του γάμου τονίζεται θαυμάσια στο αποστολικό ανάγνωσμα. Η σχέση Χριστού και Εκκλησίας, σχέση θυσιαστική, αγαπητική. Είναι ο ευλογημένος συναγωνισμός ποιος θα τιμήσει πρώτος τον άλλον, ποιος θα αναπαύσει πρώτος τον άλλον. Αυτό το Μυστήριο, τονίζει η Εκκλησία, δεν είναι ένα στοιχείο του κόσμου, αλλά εντάσσεται στην προοπτική της βασιλείας του Θεού, γιατί προετοιμάζει γι’ αυτό τον άλλον γάμο, της ψυχής του ανθρώπου με το Χριστό. Η βάση και το θεμέλιο της οικογένειας είναι το μυστήριο του γάμου. Μυστήριο σημαίνει τη δομική παρουσία του Χριστού μέσα σε αυτή τη σχέση. Ο Θεός δεν έρχεται εξωτερικά για να ευλογήσει, έρχεται για να θεμελιώσει αυτή τη σχέση στο δικό Του πρόσωπο. Το μυστήριο δεν είναι νομιμοποίηση της σχέσης αλλά η θεμελίωση αυτής της σχέσης πάνω στο ατράνταχτο θεμέλιο «ὁς ἐστίν Ἰησοῦς Χριστός». Καί τώρα το ερώτημα· «Πόσο το καταλαβαίνουμε;» εμείς, οι κληρικοί, που τελούμε αλλά και το ζευγάρι που έρχεται να παντρευτεί. Πόσο το θέλουμε; Πραγματικά να είναι έτσι ο γάμος; Πόσο το προσπαθούμε; να βιώσουμε αυτό που συνέβη, να κρατήσουμε ζωντανή αυτή την Θεανθρώπινη πλέον διάσταση του γάμου; Πόσο επιδιώκει το ζευγάρι να ζήσει αυτή την αλήθεια, την παρουσία του Θεού στη σχέση τους!
Κριτήριο δεν είναι ο άλλος, το πρόσωπο με τον οποίο ο Θεός με στεφανώνει και με δοξάζει. Δεν είναι ο στέφανος και η δόξα του άλλου ο καθένας και ο αγώνας είναι μια εγωιστική επιλογή. Η νάρκη στα θεμέλια της οικογένειας είναι η έλλειψη σεβασμού στο πρόσωπο του Θεού και η έλλειψη σεβασμού στο πρόσωπο του άλλου. Πραγματική αγάπη δεν είναι τα ανθρώπινα συναισθήματα, που τόσο εύκολα εξατμίζονται, αλλά είναι καρπός και αποτέλεσμα του Αγ. Πνεύματος. Με τον γάμο θεμελιώνεται η οικογένεια. Η αγάπη είναι η συνεκτική δύναμη του γάμου. Τα παιδιά είναι καρπός αυτής της αγάπης. Ο γάμος, η οικογένεια και τα παιδιά είναι η κατάφαση της Εκκλησίας στη σεξουαλικότητα του ανθρώπου, είναι η ομόνοια των ψυχών, η βάση και το θεμέλιο που θα οδηγήσει στην ομόνοια και των σωμάτων. Τα ζευγάρια σήμερα δεν διαλύονται, γιατί δεν έχουν σχέσεις ερωτικές, αλλά διαλύονται γιατί δεν έχουν αγάπη.
Η Εκκλησία είναι η οικογένεια του Θεού και η οικογένεια καλείται να είναι «κατ’ οίκον» Εκκλησία. Είναι ο τόπος της συνάντησης και κοινωνίας με τον Θεό, ο τόπος του αγιασμού του ανθρώπου. Άρα η οικογένεια είναι τόπος αγιασμού μαρτυρίου και μαρτυρίας. Η Εκκλησία μιλάει και για την παιδοποιία και για την καλλιτεκνία. Την παιδοποιΐα, ως καρπό της αγάπης των ανθρώπων, και ότι παράλληλα δεν είναι θέμα ποσότητας παιδιών· είναι θέμα καλλιτεκνίας, σωστής αγωγής και σωστού μεγαλώματος, δηλαδή προετοιμασίας των αγίων. Και είναι πάρα πολύ σημαντικό το να καταλάβει η οικογένεια ότι από εκεί ξεκινάει η αγωγή των παιδιών. Ξεκινάει από το ότι ετοιμάζουμε τα παιδιά για να γίνουνε μέλη της βασιλείας του Θεού, για να αγιασθούν. Γιατί χωρίς αυτή την προϋπόθεση, χωρίς αυτή τη βάση στην ζωή τους, ότι και να κτίσουν θα είναι αποτυχημένο. Εάν κάποιος από τους συζύγους είναι απειλή για τον άλλον, αν νοιώθουμε τα παιδιά απειλή μας, εάν τα παιδιά νοιώθουν τους γονείς ότι είναι απειλή, αυτό σημαίνει ότι είναι θεμελιωμένα σε λάθος θεμέλιο. Είναι λάθος η αγωγή την οποία προσφέρουμε, γιατί είναι λάθος τα βιώματα τα οποία και τα παιδιά ζουν στη δική μας στάση. Στην Εκκλησία έχουμε και τις εικόνες· στην οικογένεια οι γονείς είναι οι ζωντανές εικόνες και περιμένουμε να συμπληρωθεί με τα παιδιά, που είναι καρπός της αγάπης των ανθρώπων και ζωντανές εικόνες του Θεού. Τι λέει σήμερα η Εκκλησία στους συζύγους; «Πρέπει να δώσεις αίμα για να λάβεις πνεύμα». Αυτό που ονομάζουν οι άνθρωποι ευτυχία δεν είναι περίπατος, δεν είναι καλοπέραση· είναι άσκηση, είναι αγώνας. Άσκηση παραίτησης και εκκοπής του δικού μας θελήματος προκειμένου να γίνει του Θεού το θέλημα. Και του Θεού το θέλημα είναι η αγάπη.
Μπορεί μια οικογένεια να είναι υγιής έξω από την Εκκλησία;» Στο ερώτημα αυτό απαντά η σύγχρονη εποχή μας. Βλέπουμε γύρω μας τους καρπούς της αυτονομίας της οικογένειας από την Εκκλησία και από την κοινωνία με τον Θεό. Στο σημείο αυτό να τονίσουμε τη δική μας ευθύνη των κληρικών. Είμαστε ποιμένες. Τι κάνουμε για τον γάμο και την οικογένεια; Τελούμε το μυστήριο. Πόσο συνείδηση έχουμε αυτού που τελούμε; Αυτό το φανερώνει ο τρόπος που το τελούμε. Όχι την ώρα της ιεροτελεστίας αλλά και ο τρόπος της προετοιμασίας, ο τρόπος που υποδεχόμαστε το ζευγάρι που έρχεται να βγάλει την άδεια, το πως τους βλέπουμε, το πως τους αντιμετωπίζουμε, το πόσο τους προετοιμάζουμε και τους κατηχούμε. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε, και η οικογένεια αλλά και εμείς, ότι η οικογένεια δεν έχει άλλο στήριγμα απ’ την Εκκλησία στην πορεία της για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της. Η εκκλησιαστική ζωή της οικογένειας είναι το μόνο αντίδοτο. Εμείς είμαστε οι παράγοντες στην εκκλησιαστική ζωή της οικογένειας, όχι μόνο διότι τελούμε τη Θ. Λειτουργία και τα μυστήρια της Εκκλησίας αλλά και με τον τρόπο με τον οποίο ετοιμάζουμε τους ενορίτες και μέσα σε αυτούς βέβαια και τις οικογένειες. Μια ενορία συγκροτείται από συγκεκριμένο αριθμό οικογενειών. Άρα μικρών «κατ’ οίκον» Εκκλησιών, που συγκροτούν την Εκκλησία-Ενορία, που είναι η οικογένεια του Θεού και πρέπει να μετρήσουμε τις ευθύνες μας σ’ αυτό. Ο Θεός θα ζητήσει λόγο για την κατάσταση των οικογενειών και τον τρόπο με τον οποίον υποδεχτήκαμε τα ζευγάρια και τον τρόπο με τον οποίον τελέσαμε το μυστήριό τους! Η εκκλησιαστική ζωή, είναι το μοναδικό αντίδοτο, τι σημαίνει; Σημαίνει πίστη σωστή, προσευχή, λειτουργική ζωή, αγώνα για κάθαρση και αγιασμό. Χρειάζεται η πνευματική τροφοδοσία, που είναι η εξομολόγηση, η μελέτη του λόγου του Θεού και άλλων βιβλίων, η νηστεία. Τελικά και ουσιαστικά η πνευματική τροφοδοσία δίδεται στη ζωή της ενορίας! Εμείς έχουμε κάνει την ενορία μας τόπο φιλόξενο; Τόπο που αναπαύονται οι άνθρωποι που έρχονται; Και η θεραπεία στις πληγές της οικογένειας είναι ο αγώνας για την βίωση των αρετών, είναι ο αγώνας για την φανέρωση του νοήματος της ζωής. Η ζωή μέσα στην Εκκλησία είναι η πηγή της έμπνευσης σε δύσκολες ώρες και ως ποιμένες, έχουμε μια μεγάλη ευθύνη, να ανοίγουμε τον δρόμο στους ανθρώπους που οδηγεί στην οικογένεια του Θεού, στην Ενορία-Εκκλησία του Χριστού και να ετοιμάσουμε τη μεγάλη οικογένεια, την Ενορία, για να υποδεχτεί την μικρή οικογένεια, την «κατ’ οίκον». Η Εκκλησία είναι η μόνη που μπορεί να ερμηνεύει τα πράγματα και ξέρει επί της ουσίας γιατί διαλύονται οι οικογένειες. Δεν ψάχνουμε· ξέρουμε εκ των προτέρων. Όταν ένα σπίτι δεν έχει οικοδομηθεί σε σωστό θεμέλιο, είναι θέμα χρόνου το να γκρεμιστεί. Και όλοι μας είμαστε συνεργοί στην οικοδομή. Όταν πέσει μια πολυκατοικία κατακυρώνουμε την ευθύνη στον μηχανικό που την έφτιαξε. Ας ευχηθούμε να μην μας κατακυρώσει ο Θεός την ευθύνη για τις διαλυμένες οικογένειες που από δική μας αμέλεια γκρεμίστηκαν!
Σχετική Ομιλία εδώ