Στο Ευχολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας υπάρχει ακολουθία του Ι. Μυστηρίου Ευχελαίου πολύ διαδεδομένη. Φέρει τον τίτλο: «Ακολουθία του Αγίου Ελαίου ήτοι του Ευχελαίου» Το Ι. Ευχέλαιο είναι ένα από τα Μυστήρια της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Τελείται συνήθως για κάποιον ασθενή ή για κάποιο σοβαρό ψυχολογικό και σωματικό πρόβλημα. Πέρα από εκεί, το Μυστήριο του Ι. Ευχελαίου τελείται εκ Παραδόσεως όχι μόνον στους Ι. Ναούς, αλλά και στις οικίες των Ορθοδόξων. Το Μυστήριο του Ευχελαίου, ως επίσης και άλλα Μυστήρια και Ι. Ακολουθίες δεν τελούνται σε σπίτια αιρετικών ή σχισματικών. Βασική προϋπόθεση για να τελεσθεί το Ι. Μυστήριο του Ευχελαίου είναι να τελείται από Ορθόδοξο, κανονικά χειροτονημένο Κληρικό. Υπάρχουν και περιπτώσεις περιπλανόμενων Κληρικών που τελούν μόνον Ι. Ευχέλαια και Εξορκισμούς στα σπίτια των Ορθοδόξων πιστών, Κληρικών όμως που δεν έχουν κανονική Ιερωσύνη και φυσικά, τα τελούμενα Μυστήριά τους πάσχουν από εγκυρότητα. Για το λόγο αυτό, καλό είναι οι ορθόδοξοι πιστοί να εμπιστεύονται για τις αγιαστικές τους πράξεις μόνον τους Εφημερίους της Ενορίας τους και μόνο αυτούς.
Το Ιερό Ευχέλαιο ανήκει στις μυστηριακές τελετές. Δηλ. με την επενέργεια της επικλήσεως του Παναγίου Πνεύματος, δια των Ιερών Καθαγιαστικών ευχών, καθίσταται το έλαιο πηγή χάριτος και ελέους πηγή. Ο Ορθόδοξος Κληρικός οφείλει να ερευνά πάντοτε τα κίνητρα των αιτούντων την επιτέλεση των Αγίων Μυστηρίων της πίστεώς μας.
Για παράδειγμα, ζητάει κάποιος πιστός την τέλεση του Μυστηρίου του Ευχελαίου στο σπίτι του, ενώ ο Κληρικός ποτέ δεν τον είδε να εκκλησιάζεται, ποτέ να εξομολογείται και να κοινωνεί των Αχράντων Μυστηρίων. Ο Κληρικός οφείλει να εξιχνιάζει τα κίνητρα του πιστού εκείνου που, ενώ δεν ορθοπραττεί στα υπόλοιπα Μυστήρια και στις Ι. Ακολουθίες της Εκκλησίας μας, ζητεί επιμόνως την τέλεση αυτού του Μυστηρίου.
Συνήθως οι πιστοί επειδή δεν είναι σωστά κατηχημένοι στα της Ορθοδόξου Λατρείας, ζητούν την επιτέλεση του Ι. Μυστηρίου του Ευχελαίου, ενώ κατ’ ουσίαν εννοούν το μικρό Αγιασμό, ή ευχές λεχώνας, ή Τρισάγιο για τον κεκοιμημένο τους, ή άλλα. Αυτό σημαίνει ότι ο Ιερέας κατά την επαφή του με τον πιστό πρέπει απαραιτήτως να εξιχνιάσει τι πρέπει να κάνει.
Συνηθίζουν για παράδειγμα, πολλοί μάγοι ή χαρτορίχτρες ή μέντιουμ, να συνιστούν στους πελάτες τους, που δυστυχώς είναι στην πλειονότητά τους και Χριστιανοί Ορθόδοξοι, να τελούν πολλά Ευχέλαια, τρία ή επτά συνεχόμενα, ενώ ποτέ τους δεν λένε στους ανθρώπους να εξομολογούνται, να κοινωνούν και να εκκλησιάζονται. Αυτό είναι μια παραπλάνηση εκ μέρους όλων αυτών των «τσαρλατάνων» για να καλύπτουν τις δαιμονικές πλάνες τους με αγιοτικά σημεία. Ο πιστός εύκολα πέφτει θύμα σε κάτι που φαινομενικά φαίνεται εκκλησιαστικό.
Το Ιερό Μυστήριο του Ευχελαίου δεν μπορεί αφ’ εαυτού του να αγιάσει τον προβληματισμένο άνθρωπο, γιατί προκειμένου να ενεργήσει κάποιο Μυστήριο πρέπει και η εν γένει αποδοχή όλων των υπολοίπων Μυστηρίων και Τελετών της Ορθοδόξου Εκκλησίας να είναι δεδομένη.
Ο πιστός δεν τελεί το Ευχελαίου για το καλό, για το ριζικό του, για την τύχη του όπως συνηθίζουν κάποιοι πλανεμένα να λένε, αλλά το τελεί σε συνδυασμό με το Ι.Μυστήριο της Μετανοίας-Εξομολογήσεως και πάντοτε σε στενή και αδιάλειπτη σχέση με τον τακτικό εκκλησιασμό του. Για το λόγο αυτό το Ι. Μυστήριο του Ευχελαίου μπορεί και τελείται τακτικά σε σπίτια ευλαβών πιστών κατά τις περιόδους των δύο Μεγάλων Νηστειών της Εκκλησίας και κυρίως κατά την περίοδο της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής και αυτό ως ένα ακόμα εφόδιο και στήριγμα για τον αγώνα μας, στην καλύτερη προσέγγιση των Μεγάλων Εκκλησιαστικών Γεγονότων της πίστεώς μας και ως βακτηρία στον αγώνα της νηστείας ( τροφικής και πνευματικής).
Το Ι. Ευχέλαιο, κατά την Παράδοση της Εκκλησίας μας, τελείται συνήθως στους Ι. Ναούς κάθε Μεγάλη Τετάρτη, μια ημέρα προ της Μεγάλης Πέμπτης, που είναι η ημέρα της αναμνήσεως του Μυστικού Δείπνου της Εκκλησίας μας, δηλ. της παραδόσεως υπό του ίδιου του Κυρίου στους μαθητές Του και μετά ταύτα, στην ίδια την Εκκλησία μας, του Φρικτού Μυστηρίου της Θ. Ευχαριστίας. Η προσέγγιση του Ι. Μυστηρίου της Θ. Ευχαριστίας περνά κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα και δια του Μυστηρίου του Ευχελαίου και φυσικά της προηγηθείσης Μετανοίας δια του Μυστηρίου της Εξομολογήσεως. Για το λόγο αυτό δεν είναι τυχαίο ότι, και κατά τη διάταξη των Ιερών Ακολουθιών στο Ευχολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας, το Μυστήριο του Ευχελαίου έ π ε τ α ι της τελέσεως του Μυστηρίου της Εξομολογήσεως.
Για την τέλεση του Ι. Ευχελαίου απαιτούνται εκ μέρους των πιστών τα ακόλουθα: Πρώτα προετοιμάζεται ο χώρος όπου θα τελεσθεί το Ι. Ευχέλαιο. Συνηθίζεται να είναι ο καλύτερος χώρος του σπιτιού μας (π.χ. το σαλόνι) η εάν υπάρχει κάποιο εικονοστάσιο στο σπίτι να τελείται σ’ εκείνον το χώρο, που είναι ο τόπος προσευχής της κατ’ οίκον Εκκλησίας. Τοποθετείται στο χώρο που επιλέξαμε ένα τραπέζι στο ύψος της τραπεζαρίας που τρώμε. Πάνω στο τραπέζι απλώνεται ένα καθαρό λευκό τραπεζομάνδηλο κι έπειτα τοποθετούνται:
- Ένα μπολ ή λεκάνη με αλεύρι, προκειμένου κατόπιν της τελέσεως του Μυστηρίου του Ευχελαίου να ζυμωθεί σε πρόσφορο για να προσκομισθεί από τον ιερέα κατά την προσεχή τέλεση του Ι. Μυστηρίου της Θ. Ευχαριστίας.
- Επτά(7) καθαρά κεράκια – μελισσοκερένια.
- Μία εικόνα του Χριστού ή της Παναγίας με το Χριστό.
- Το λιβανιστήρι με καρβουνάκι και θυμίαμα. Δεν τοποθετούμε στο αναμμένο καρβουνάκι πολλά σπυριά θυμιάματος, παρά μόνον ένα δύο και καλό θα είναι να αφήνουμε τον Ιερέα να κάνει αυτή την εργασία.
- Το κανδηλάκι ή ένα κατάλληλο ποτηράκι με έλαιο καθαρό και κανδηλήθρα αναμμένη Η αφή της κανδήλας θα πρέπει να είναι χαμηλόφωτη. Η αφή της κανδήλας είναι σύμβολο. Συμβολίζει την παντοτινή άσβεστη πίστη των ανθρώπων. Κάποιοι πιστοί συνηθίζουν στο κανδήλι τους να βάζουν κατά το μυστήριο του Ευχελαίου και κρασί. Αυτό το στηρίζουν στο Ευαγγέλιο, στην περικοπή του καλού Σαμαρείτη, όπου όταν βρήκε τον πληγωμένο ασθενή στο δρόμο έριξε επάνω στις πληγές του έλαιο και οίνο. Δηλαδή μια περιποίηση κατά την οποία ταυτόχρονα με τον καυτηριασμό της πληγής έγινε και καθάρισμα με το μαλάκωμα της επαλείψεως του ελαίου. Το κύριο όμως υλικό στοιχείο που ευλογείται κατά το Ευχέλαιο είναι το λάδι και όχι το κρασί .
- Μία χριαλίδα-βατονέτα αυτιών. Ο Ιερέας οφείλει να ενημερώσει τους πιστούς ότι η χριαλίδα δεν πρέπει να πεταχτεί στα σκουπίδια, αλλά με συστολή, όπως συμβαίνει και με τα υπόλοιπα των Ι Σκευών, θάπτονται όλα σ’ ένα απάτητο μέρος ή ρίπτονται στη θάλασσα. Αυτό δεν είναι τυπολατρία, αλλά σεβασμός προς τα ιερά της πίστεώς μας,
- Τα ονόματα Υπέρ Υγείας. Ποτέ δε γράφουμε στο Ι. Ευχέλαιο ονόματα «υπέρ αναπαύσεως κεκοιμημένων» και φυσικά, ποτέ δε γράφουμε λίστες ολόκληρες ονομάτων.
Το Ι. Ευχέλαιο δεν πίνεται, αλλά μόνον χρίεται στα μέλη του σώματος. Κατά τη χρίση ο Ιερέας επαλείφει α) την κεφαλή-μέτωπο, πιγούνι και παρειές και τα χέρια εξωτερικά και εσωτερικά της παλάμης σχηματίζοντας το σχήμα του Σταυρού. Υπάρχει μια ευλαβική συνήθεια οι πιστοί να επαλείφονται και στα μέρη εκείνα του σώματός τους που ασθενούν από μόνοι τους. Το Ευχέλαιο φυλάσσεται στο εικονοστάσι του σπιτιού. Επίσης ποτέ δε χαλάει.. Αυτό το γράφουμε γιατί πολλοί μπορεί να νομίζουν ότι εάν περάσουν δέκα ή και παραπάνω χρόνια το Ευχέλαιο χαλάει και πρέπει να το πετάξουν. Το Ευχέλαιο όπως και άλλα Μυστήρια και Ι Ακολουθίες της Εκκλησίας είναι ένα διαρκές θαύμα. Το μυστικό είναι ότι μόνο τότε ποτέ δεν χαλάει, όταν τελείται από Κανονικό Ορθόδοξο Κληρικό που έχει κανονική Ιερωσύνη. Ακόμη πρέπει να σημειώσουμε ότι ποτέ δεν πρέπει να λαμβάνουμε «ευχέλαια και αγιάσματα» από κανέναν, όταν δε γνωρίζουμε την ποιότητα της πίστεως εκείνου που μας τα προσφέρει. Το κύτταρο της μυστηριακής και αγιαστικής ζωής των Ορθοδόξων Χριστιανών είναι μόνον η Ενορία και τα ιερά σεβάσματά μας, δηλ. τα Μοναστήρια και τα Αγιάσματα. Είναι οι τόποι που πρέπει να εμπιστευόμαστε όλοι μας ανεπιφύλακτα
Ο Ιερέας που προσέρχεται στην οικία ενορίτη του να τελέσει το Ευχέλαιο, απαραιτήτως θα πρέπει να φέρει:
α) το Επιτραχήλιο, β) το Ι. Ευαγγέλιο και γ) το Ευχολόγιο που είναι λειτουργικό ιερατικό βιβλίο που περιέχει όλες τις αγιαστικές, μυστηριακές και περιστατικές, Ι. Ακολουθίες και ευχές της Εκκλησίας μας και να συνοδεύεται από κάποιον κύριο ενορίτη της Εκκλησίας, ο οποίος μπορεί να τον βοηθήσει στα ψαλλόμενα. Ο Ιερέας μετά πάσης ευλαβείας τελεί την Ι. Ακολουθία του Μυστηρίου. Το θυμίαμα προσφέρεται κατά την ανάγνωση των Αποστόλων. Πάντοτε το θυμίαμα ευλογείται υπό του Ιερέως και σταυρώνεται. Πρώτα θυμιάζεται το εικόνισμα ή οι Ιερές Εικόνες γενικά κι έπειτα όλος ο κόσμος της οικίας. Κατά το τέλος ξαναθυμιάζεται το εικόνισμα.
Κατά την ώρα που αναγινώσκει ο Ιερέας την τελευταία ευχή «Βασιλεύ άγιε, εύσπλαγχνε, και πολυέλεε, Κύριε Ιησού Χριστέ», οι πιστοί οφείλουν να γονατίσουν. Αυτή είναι μια ευλαβική συνήθεια των πιστών της Εκκλησίας στην ώρα της τελέσεως του Ι. Μυστηρίου, έτσι όπως ρητά αναφέρεται στο Ευχολόγιο.
Ο Ιερεύς κατά την ώρα που χρίει με το ευχέλαιο τους πιστούς, ψάλλει το τροπάριον «Πηγήν ιαμάτων έχοντες» κι αν ο κόσμος είναι πολύς, ψάλλει και έτερα τροπάρια όπως το: «Νεύσον παρακλήσεσι, σων ικετών, Πανάμωμε». Εάν κατά το Ευχέλαιο παρίσταται και διάκονος φέρει μόνον το Οράριόν του.
Ακόμη να σημειώσουμε ότι τις ευχές της Εκκλησίας μας, που είναι αποτυπωμένες στο «Ευχολόγιον» , τις διαβάζει μόνον ο Ιερέας και ποτέ λαϊκός.
Ο Ιερέας έχει την ειδική Ιερωσύνη, δηλ. έχει λάβει με ειδική μυστηριακή ακολουθία, την Ιερωσύνη του στον Ορθόδοξο Ναό, εν ώρα Θείας Λειτουργίας και μπορεί ακωλύτως να τελεί όλα τα μυστήρια και ακολουθίες της Εκκλησίας και φυσικά να διαβάζει τις ευχές στο λαό του Θεού, ενώ ο λαϊκός μετέχει αγιαζόμενος από τον Ιερέα και ποτέ δεν αγιάζει τους άλλους.
Το Ευχέλαιον είναι Μυστήριο όπως ήδη έχουμε αναφέρει που τελείται μόνο σε ζώντες πιστούς και ποτέ σε κεκοιμημένους. Και φυσικά η χρίση δια του αγίου ελαίου του Ευχελαίου γίνεται μόνον σε ανθρώπους και ποτέ σε άλογα ζώα, εν αντιθέσει με τον Μικρό Αγιασμό που ραντίζονται και τα ζώα.
Η τέλεση του Ευχελαίου δεν είναι μια απλή ακολουθία που διαρκεί λίγα λεπτά της ώρας. Ο Ιερέας πρέπει να ενημερώνει τους πιστούς του ότι το Ευχέλαιο απαιτεί αρκετή ώρα ορθοστασίας και προσευχής (εκτός φυσικά των ανημπόρων γερόντων και των ασθενούντων που βρίσκονται στο κρεββάτι) και πως ακόμη απαιτείται σεβασμός προς το Μυστήριο και προσευχή κατά τη διάρκεια που επιτελείται. Εξυπακούεται ότι οι πιστοί κατά τη διάρκεια του Ευχελαίου παραμένουν στο χώρο της τελέσεως αυτού και πως θεωρείται μεγάλη ασέβεια να απαντούν σε τηλέφωνα ή να στέλνουν μηνύματα στα κινητά τηλέφωνά τους ή να ασχολούνται με άλλα πράγματα.
Επίσης η τέλεση του Ευχελαίου δεν αποτελεί κοινωνική εκδήλωση των πιστών, αλλά προσευχή. Έτσι, δε δικαιολογείται στα σπίτια των τελούντων το Ευχέλαιο να προσκαλείται πολύς κόσμος, παρά μόνον εκείνοι οι πιστοί που θα προσέλθουν προσευχητικά. Ο Ιερέας οφείλει να καταρτίζει το ποίμνιό του και στα θέματα αυτά, για να μην παρεξηγείται η ουσία του μυστηρίου και γίνεται η προσέγγισή του τυπολατρικά και επιφανειακά.
Το Ευχέλαιο μπορεί να τελείται από έναν Ιερέα, κατά την Παράδοση όμως της Εκκλησίας μας η οποία στηρίζεται στο της Καθολικής Επιστολής Ιακώβου το ανάγνωσμα (5, 10-16) «ασθενεί τις εν υμίν; προσκαλεσάσθω τους πρεσβυτέρους της Εκκλησίας και προσευξάσθωσαν επ’ αυτόν, αλείψαντες αυτόν ελαίω εν τω ονόματι του Κυρίου. Και η ευχή της πίστεως σώσει τον κάμνοντα…» είθισται να παρευρίσκονται και περισσότεροι του ενός Πρεσβύτεροι-Ιερείς όπου αυτό καθίσταται δυνατό και επιτρεπτό. Η χρίση των πιστών με το έλαιο του Ευχελαίου γίνεται κατά το τέλος της ακολουθίας και όχι στην αρχή.
Στο τέλος του Ι. Μυστηρίου, ο Ιερέας δίδει συμβουλές στους τελέσαντας πιστούς για τη φύλαξη του Ευχελαίου και φυσικά δεν παραλείπει να τους ομιλήσει για το Θεό και τη χρησιμότητα των Αγίων Μυστηρίων και των Ιερών Ακολουθιών, για τη σχέση τους με την Ενορία και τη Μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, ή ακόμη, δεχόμενος το κέρασμά τους και κατά τη διάρκεια αυτού, του δίνεται η ποιμαντική ευκαιρία να γνωρισθεί μαζί τους και ν’ αναπτύξει κάποιο Πνευματικό θέμα.
Σε καμία περίπτωση ο Ιερεύς δεν θα ζητά χρήματα ή άλλες κοσμικές απολαβές και σε καμία περίπτωση οι πιστοί δίνοντας προαιρετικά κάποιο χρηματικό ποσό- φιλοδώρημα για την ενίσχυση του φιλανθρωπικού έργου της Εκκλησίας στον Ιερέα δεν πρέπει να νιώθουν ότι πληρώνουν τον Ιερέα για την Αγιαστική Πράξη του.