ΤΟΥ †ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΑΡΓΟΛΙΔΟΣ Κ. ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ
«….Το θεολογικό πρόβλημα είχε λυθεί. Αυτό ακριβώς το δόγμα ήθελαν να εκφράσουν οι αρχιτέκτονες της Αγιά Σοφίας: Ότι ο Θεός από άπειρη αγάπη, κατέβηκε απ’ τον Ουρανό και ενώθηκε με τον άνθρωπο. Δεν ήθελαν απλώς να στεγάσουν τη σύναξη των πιστών. Αν ήταν μόνον αυτό, θα έχτιζαν ένα κτήριο μεγάλο, απομίμηση τόσων άλλων. Πρέπει όμως να κάνουμε μία σημαντική παρατήρηση. Σήμερα, με την πρόοδο της επιστήμης γνωρίζουμε, ότι η γη είναι στρογγυλή και αιωρείται στο σύμπιαν, ανάμεσα στους αναρίθμητους πλανήτες. Οι άνθρωποι τότε δεν το γνώριζαν αυτό, οι γνώσεις τους ήταν περιορισμένες. Πίστευαν λοιπόν ότι η γη είναι επίπεδη – τετράγωνη και ο Ουρανός ένας σφαιρικός θόλος που καλύπτει τη γη. Οι αρχιτέκτονες ήθελαν να δώσουν λύση σ’ ένα αρχιτεκτονικό πρόβλημα. Πώς, δηλαδή, να καλύψουν έναν εκτεταμένο χώρο με όσο το δυνατόν λιγότερα ενδιάμεσα στηρίγματα. Ο τρούλος ήταν μία λύση. Αλλά πώς μπορούσε μία στρογγυλή οροφή να στηριχτεί πάνω σε τετράγωνη βάση; Αυτό ήταν και το θεολογικό πρόβλημα: Πώς μπορούσε ο ουρανός – τρούλος, να κατέβει στη γη – τετράγωνη βάση; Αυτές ήταν οι προϋποθέσεις: Να κτιστεί ένας Ναός αφιερωμένος στη Σοφία του Θεού, δηλαδή στο 2ο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος και το σχήμα του Ναού να παριστάνει το σώμα του Σαρκωμένου Θεού-Λόγου, την κίνηση των κεκλιμένων ουρανών προς τη γη. Η αρχιτεκτονική ευφυΐα, συνδυασμένη με βαθειά θεολογική γνώση, των δύο αρχιτεκτόνων Ανθέμιου και Ισίδωρου, έδωσαν λύση στο μεγάλο αρχιτεκτονικό πρόβλημα: Πώς θα στηριχτεί ο τεράστιος τρούλος και πώς θα κατέβει σε τετράγωνη βάση. Τη λύση έδωσαν τα σφαιρικά τρίγωνα (εκεί που ζωγραφίζονται σήμερα οι Ευαγγελιστές). Ο τρούλος έχει ύψος 60 μ. και διάμετρο 32 μ. Στηρίζεται σε τέσσερα μεγάλα τόξα που καταλήγουν σε τέσσερις πεσσούς. Ανάμεσα στηρίζεται σε τέσσερα σφαιρικά τρίγωνα, που δέχονται τις ωθήσεις και τις μεταβιβάζουν στου πεσσούς. Αυτή ήταν η μεγάλη αρχιτεκτονική ανακάλυψη των δύο αρχιτεκτόνων που μέχρι σήμερα είναι αξεπέραστη. Όλο λοιπόν το βάρος του τρούλου κατεβαίνει με τη μορφή ωθήσεων, που μοιράζονται, συνδυάζονται και εκμηδενίζονται, καθώς τα ημιθόλια διαδέχονται τους θόλους, τα τόξα διαδέχονται τα σταυροθόλια, φτάνουν στα ανθισμένα κιονόκρανα και χάνεται σιγά-σιγά το βάρος στο έδαφος. Έτσι επιτυγχάνεται η μετάβαση από τον κύκλο στο τετράγωνο. Αυτό λοιπόν κάνει το Βυζαντινό οικοδόμημα, ανυπέρβλητο.
Τι εντυπώσεις και τι αισθήματα σου δημιουργούνται μόλις μπαίνεις στο Ναό;
Η σύνθεση στην Αγία Σοφία και σε κάθε Βυζαντινό Ναό, αρχίζει από τα πάνω προς τα κάτω. Σα να άρχισε δηλαδή να κτίζεται ο ναός από πάνω! «Έτσι έγινε με τη θεογνωσία», όπως λέει ο Απ. Παύλος.: «Γνόντες Θεόν, μάλλον δεν γνωσθέντες ἀπό τοῦ Θεοῦ» (Γαλ. 4, 9). Ο Θεός έκανε την πρώτη κίνηση. Δεν ανακαλύψαμε εμείς τον Θεό, ο Θεός αποκαλύφθηκε σε μας. Έτσι λοιπόν, ο θόλος, τα ημιθόλια, τα τόξα κ.λπ. δίνουν στον Βυζαντινό αρχιτέκτονα τη δυνατότητα να εκφράσει αισθητά την κίνηση της σάρκωσης. Ότι ο Θεός κατέβηκε από τον ουρανό στη γη. Ο Θεός «ἔκλινεν ουρανούς καί κατέβη». Αυτό το ονομάζουμε συγκατάβαση. Ο Θεός έγινε άνθρωπος κι ενώθηκε με τον άνθρωπο. Στην Αγιά Σοφία έχεις την αίσθηση ότι χωρείται ο αχώρητος. Οι εικόνες, τα ψηφιδωτά στην Αγ. Σοφία, συμπληρώνουν αυτή την σύνθεση. Η Αγ. Σοφία είναι το ιερό σύμβολο του σύμπαντος. Ο τρούλος παριστάνει τον ουρανό κι εκεί ζωγραφίζεται ο Παντοκράτορας, που κρατάει τα σύμπαντα. Το τετράγωνο δάπεδο συμβολίζει τη γη, εκεί όπου βρισκόμαστε εμείς. Στο μέσο του ύψους, πάνω από το Άγ. βήμα, βρίσκεται η Πλατυτέρα των Ουρανών. Στέκεται στο μέσον ουρανού και γης, γιατί είναι η Μεσίτρια του κόσμου. Στα σφαιρικά τρίγωνα της Αγ. Σοφίας εικονίζονται 4 άγγελοι, οι οποίοι περιίπτανται, σα να κρατούν τον τρούλο και είναι τεράστιοι, 11 μ. ύψος! Κάτω από τον Παντοκράτορα εικονίζονται οι προφήτες, οι άγιοι και γεγονότα από τη ζωή του Χριστού κ.λπ. Από τον εσωνάρθηκα η είσοδος στον Κυρίως Ναό γίνεται από πέντε πύλες. Από τη μεσαία – βασιλική πύλη, το θέαμα είναι μεγαλειώδες, ιδιαίτερα τις φωτόλουστες μέρες. Έχεις την αίσθηση ότι μπαίνεις στην αγκαλιά του Θεού. και τούτο γιατί ο τρούλος από την πύλη αυτή είναι σχεδόν ολόκληρος ορατός και μοιάζει να συνέχει το όλο. Σαν άλλος ουρανός καλύπτει όλο το χώρο. Η βάση του τρούλου διατρυπιέται από 40 παράθυρα, που επιτρέπουν στις ηλιακές ακτίνες να διασταυρώνονται στο χώρο, κάτω από τον τρούλο και να δίνουν έτσι την εντύπωση ενός τρούλου μετέωρου, που «κρεμιέται από μία χρυσή αλυσίδα από τον ουρανό» (ιστορικός Προκόπιος). Τα πολλά παράθυρα που ρίχνουν το φως, η θαυμάσια διακόσμηση, οι ορθομαρμαρώσεις, τα πολύχρωμα μωσαϊκά αντανακλούν το φως και όλος ο Ναός παίρνει την όψη ενός χώρου θεϊκού αν και χειροποίητου. Ο θεατής θαμπωμένος από τόσο φως συγκεντρωμένο στον τρούλο, έχει την εντύπωση ότι η πηγή του φωτός είναι μέσα στην ίδια την εκκλησία και καταλαμβάνεται από αίσθημα έκστασης. Εδώ τα πάντα μεταμορφώνονται.
Τα Εγκαίνια της Αγ. Σοφίας έγιναν τα Χριστούγεννα του έτους 537 μ.Χ. Τότε ακριβώς ο Ναός έχει το ωραιότερο φως. Άλλωστε γι’ αυτό το φως που έδιωξε τα σκοτάδια, μιλούν όλα τα τροπάρια: «Ἡ γέννησίς σου Χριστέ ὁ Θεός ἡμῶν, ἀνέτειλε τῷ κόσμῳ, τό φῶς τό τῆς γνώσεως». Ο τρούλος στηρίζεται σε 4 ογκώδεις πεσσούς. Όμως είναι τόσο αριστοτεχνικά φτιαγμένοι, που δεν φαίνεται η λειτουργία τους. Από σοφό υπολογισμό κρύβονται στα πλάγια κλίτη, ο όγκος τους εξαφανίζεται και φαίνονται σαν τοίχοι που χωρίζουν τα κλίτη. Πολύ αργότερα, τον 17ο αιώνα οι Οθωμανοί προσπάθησαν να φτιάξουν ένα καλύτερο μνημείο δίπλα στην Αγ. Σοφία. Έχτισαν το Μπλε Τζαμί. Καυχώνται ότι είναι καλύτερο, αλλά μόλις μπει κανείς μέσα, καταλαβαίνει τη διαφορά. Φαίνεται καθαρά η λειτουργία των πεσσών. Νοιώθεις να πιέζονται και να αγκομαχούν από το βάρος του τρούλου. Στην Αγ. Σοφία, έχεις την αίσθηση ότι ο τρούλος είναι μετέωρος, αέρινος, ελαφρύς κι επιβλητικός. Εκφράζει με απλά λόγια τον Θεό των Χριστιανών, τον Θεό της αγάπης, του ελέους, της συγχώρησης. Τελικά κάθε λαός εκφράζει αυτό που πιστεύει. Στο Ισλάμ έχεις την αίσθηση ότι ο «Θεός ἀνθρώποις οὐ μίγνυται», είναι απόμακρος, δικαστής, τιμωρός ιδιαίτερα στους «απίστους».
Eρωτήματα ανακύπτουν από την απόφαση της μετατροπής της σε τζαμί. Ένας πιστός μουσουλμάνος, αισθάνεται άνετα όταν βρίσκεται στο Μπλε Τζαμί. Το ωραιότατο κατά τα άλλα, κτήριο τον εκφράζει. Εκφράζει την πίστη του σ’ ένα Θεό όπως τον θέλει το Κοράνιο. Πώς μπορεί όμως να αισθανθεί άνετα σ’ ένα Ναό – Αγ. Σοφία, που εκφράζει έναν άλλο Θεό που δεν έχει σχέση με τον Θεό που πιστεύει; Πώς μπορεί να προσευχηθεί σ’ ένα Ναό που δείχνει ότι ο Θεός κατεβαίνει στη γη, ενώνεται με τον άνθρωπο, «κενώνεται», θυσιάζεται γι’ αυτόν. Όλα αυτά, είναι αντίθετα με την πίστη του. Η Αγ. Σοφία, αναιρεί την πίστη του μουσουλμάνου. Πώς μπορεί να προσευχηθεί σ’ ένα Ναό χριστιανικό, που είναι γεμάτος με εκπληκτικά ψηφιδωτά και αγιογραφίες; Tο Ισλάμ δε το δέχεται με τίποτα. Ο Μωάμεθ το 1453 βρήκε λύση: Σοβάντισε τα ψηφιδωτά. Δεν μπόρεσε μόνο την Πλατυτέρα να σοβαντίσει, γιατί ο σοβάς έπεφτε. Όπως μου έλεγε Τούρκος ξεναγός, η Παναγία δεν του ‘κανε τη χάρη! Σήμερα τα ψηφιδωτά αποκαλύφθηκαν. Τι θα γίνει τώρα; θα καλυφθούν με κουρτίνες! Στρουθοκαμηλισμός! Μου θυμίζει ότι στο Μαρούσι υπάρχουν παλαιά εκκλησάκια με τοιχογραφίες. Σε ένα απ’ αυτά, της Μεταμορφώσεως,στην Κηφισίας, στις εικόνες των αγίων έχουν βγάλει τα μάτια. Είχα ακούσει ότι δράστες ήταν οι Τούρκοι. Όμως οι ληστές της περιοχής (Νταβέλης) κατέβαιναν και έμπαιναν στις εκκλησίες για να τις διαρρήξουν. Παρά την παλιανθρωπιά τους, είχαν φόβο Θεού μέσα τους. Δεν ήθελαν να τους βλέπουν οι Άγιοι, γι’ αυτό τους έβγαζαν τα μάτια για να κλέβουν πιο άνετα Το ερώτημα που ανακύπτει με τη την Αγ. Σοφία: Οι πιστοί στο Ισλάμ δεν θέλουν να βλέπουν τα πρόσωπα των αγίων ή μήπως κατά βάθος δεν θέλουν οι άγιοι να τους βλέπουν; Πάντως είτε έτσι είτε αλλιώς, με σοβάντισμα ή με κουρτίνες, τα μάτια των αγίων έχουν τη δυνατότητα να βλέπουν πολύ πιο πέρα…Όταν οι Ρώσοι απεσταλμένοι του πρίγκιπα Βλαδίμηρου βρέθηκαν στην Αγ. Σοφία, την ώρα της Λειτουργίας, έμειναν κατάπληκτοι από την ομορφιά και το κάλλος που αντίκρισαν. Γύρισαν πίσω ενθουσιασμένοι και ομολόγησαν στον ηγεμόνα τους. «Νομίζαμε ότι δεν είμαστε στη γη, αλλά στον ουρανό. Δεν είναι δυνατόν να υπάρχει άλλη θρησκεία καλύτερη απ’ αυτήν». Ο ηγεμόνας πείστηκε και το 988 βαπτίστηκε αυτός και ο λαός του. Αυτή η ανάμνηση της ομορφιάς παραμένει μέχρι σήμερα στο Ρωσικό λαό. Η γνωστή φράση του Ντοστογιέβσκι, είναι εμπνευσμένη απ’ αυτή την ομορφιά που περιέγραψαν οι Ρώσοι απεσταλμένοι. «Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο». Όμως και για τους ομοδόξους αδελφούς Ρώσους θα ήθελα να αναρωτηθώ δυνατά, δεν μπορώ να μην εκφράσω την πίκρα μου, την απορία μου για τον σημερινό ηγεμόνα του «ξανθού γένους» και τους υποτιθέμενους αδελφούς….. Άραγε λησμόνησε την παράδοση αυτή; Ξέχασε ο κ. Βλ. Πούτιν και οι λοιποί Ρώσοι Εκκλησιαστικοί Τσάροι ότι αυτός ο Ναός έγινε η αιτία να γνωρίσει και να δεχτεί τον 10 αιώνα ο τότε Άγ. Βλαδίμηρος και ο ρωσικός λαός την χριστιανική πίστη; Πως θα αντικρύσει ο Ρώσος Πρόεδρος και οι Φίλοι Του την εικόνα του Αγ. Βλαδίμηρου; Στο βωμό μιας ανίερης συμμαχίας στο βωμό του κέρδους – βλέπε S-400 θυσιάζουμε τα πάντα; Δεν βρήκαν μία λέξη διαμαρτυρίας να πουν γι’ αυτό το ανοσιούργημα; Όσο κι αν η Αγ. Σοφία έχει ταλαιπωρηθεί από τις κατά καιρούς επεμβάσεις, δεν παύει να εκπέμπει αυτή την ομορφιά. «Ὡραῖος κάλλει παρά τούς υἱούς τῶν ἀνθρώπων». Εύχομαι αυτή την ομορφιά να ανακαλύψουν οι γείτονές μας, τώρα που θα μπορούν να προσεύχονται εκεί μέσα. Ποιος ξέρει, ίσως οδηγηθούν στην αληθινή θεογνωσία αφού εμείς σφυρίζουμε αδιάφορα για τα πνευματικά και περί άλλων ασχολούμαστε, με το αν κολλά ή όχι με την Αγ. Λαβίδα κορωνοιό κάποιος κ.λ.π.. Ξεχνούμε ότι ο Υιός και Λόγος του Θεού, είναι ο Κύριος της ιστορίας. Ο Θεός παίζει πολλά παιχνίδια. Είναι Θεός εκπλήξεων. Ο κάθε αλαζόνας που νομίζει ότι κρατάει στα χέρια του την εξουσία του σύμπαντος κόσμου, κάποια στιγμή, αργά ή γρήγορα θα διαψευστεί. Η ιστορία το έχει δείξει πολλές φορές. Τελικά, η ασχήμια έχει ημερομηνία λήξης! Η ομορφιά θα παραμείνει στην αιωνιότητα.
Πηγή Ενοριακό Φυλλάδιο 23 Αυγ 20