Η ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΙΡΕΣΕΩΣ
Η ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΙΡΕΣΕΩΣ
Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ
Την Α Κυριακή των Νηστειών της Μ. Τεσσαρακοστής γιορτάζει η Εκκλησία μας την νίκη της Ορθοδοξίας εναντίον των αιρέσεων. Το ιδιαίτερο ιστορικό γεγονός, που αποτέλεσε την βάση και την απαρχή του εορτασμού αυτού, ήταν η νίκη της Εκκλησίας εναντίον της εικονομαχίας. Οι εικονομάχοι πρέσβευαν ότι η χρήση των εικόνων είναι αντιχριστιανική. Δεν δέχονταν την προσκύνηση της εικόνας του Χριστού, όπως και την τιμή των εικόνων και των ιερών λειψάνων των αγίων. Η τοποθέτησή τους αυτή δεν ήταν επιφανειακή, αλλά προχωρούσε βαθύτερα ως την άρνηση της απεικονίσεως του Χριστού, πράγμα που οδηγεί τελικά στην άρνηση της σαρκώσεώς του και της παρουσίας του ως αληθινού ανθρώπου μέσα στον κόσμο. Η απόληξη αυτή της εικονομαχίας φανερώνει και τον αιρετικό χαρακτήρα της μαρτυρεί ότι ήταν πραγματική αίρεση.
Αίρεση δεν η κάθε λανθασμένη θεολογική αντίληψη δεν είναι ακόμα η παρερμηνεία κάποιων σημείων της Αγίας Γραφής η της παραδόσεως της Εκκλησίας. Αίρεση, όπως δηλώνει και η ετυμολογία της λέξεως, είναι η επιλογή κάποιου μέρους της θεολογικής αλήθειας και η απολυτοποίησή του.
Η αίρεση δηλαδή τεμαχίζει την αλήθεια, επιλέγει κάποιο μέρος της, το απολυτοποιεί, και με τον τρόπο αυτόν παραποιεί και προσβάλλει ολόκληρη την αλήθεια. Όταν π.χ. ο Άρειος δίδασκε ότι ο Χριστός ήταν ένας τέλειος άνθρωπος, δεν έλεγε ψέματα αλήθεια έλεγε. Δεν έλεγε όμως όλη την αλήθεια, αλλά μόνο ένα μέρος της δεν έλεγε ότι ο Χριστός ήταν και τέλειος Θεός. Έτσι παραποιούσε και πρόσβαλλε ολόκληρη την Χριστιανική αλήθεια. Δεν αναγνώριζε την ένωση της θείας και της ανθρώπινης φύσεως στο πρόσωπο του Χριστού, που αποτελεί το θεμέλιο της ενώσεως του ανθρώπου με τον Θεό, δηλαδή της σωτηρίας και της θεώσεώς του. Πρόσβαλλε τα θεμέλια του Χριστιανισμού και δημιουργούσε αίρεση. Η ουσία λοιπόν της αιρέσεως για τον Χριστιανισμό έγκειται ακριβώς στην προσβολή της ενώσεως του Θεού με τον άνθρωπο, που θεμελιώνεται στο πρόσωπο του Θεανθρώπου Χριστού. Η αίρεση δηλαδή προσβάλλει την δυνατότητα της σωτηρίας του ανθρώπου, η οποία ταυτίζεται με την θέωσή του.
Η θέωση του ανθρώπου αποτελεί τον σκοπό της δημιουργίας του. Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε «κατ’εικόνα και καθ’ ομοίωσιν» Θεού. Είναι δημιούργημα του Θεού, που κλήθηκε από τον ίδιο τον Δημιουργό του να τον ομοιάσει να γίνει θεός, όχι βέβαια κατά την ουσία του αλλά κατά χάριν, όπως λέγεται στην θεολογική γλώσσα. Αυτό όμως δεν ήταν δυνατό να πραγματοποιηθεί μετά την αποστασία του ανθρώπου από τον Θεό και την υποταγή του στην αμαρτία. Η επαναφορά του στο «καθ’ ὁμοίωσιν» η την θέωση, είναι η σωτηρία του. Ολόκληρη η Ιερά Ιστορία της Π Διαθήκης, που κορυφώνεται με την σάρκωση του Θεού εν Χριστώ, φανερώνει το έργο της Θείας Οικονομίας για την σωτηρία του κόσμου. Και η Εκκλησία είναι ο πνευματικός χώρος, μέσα στον οποίο μυσταγωγείται η σωτηρία των ανθρώπων.
Οι αιρέσεις ως προσβολές της σωτηρίας αυτής παρουσιάστηκαν στην ιστορία της Εκκλησίας σε 2 επίπεδα α) στο επίπεδο της σωτηρίας που προσφέρει ο Θεός στον άνθρωπο, όπως συνέβη με τον Δοκητισμό, τον Αρειανισμό, τον Νεστοριανισμό, τον Μονοφυσιτισμό κ.α., και β) στο τρόπο οικειώσεως της σωτηρίας αυτής από τον άνθρωπο, όπως συνέβη με τον Βαρλααμιτισμό, που πολέμησε η Εκκλησία με πρωτοστάτη τον Άγ. Γρηγόριο τον Παλαμά.
Οι πρώτες αιρέσεις πρόσβαλαν την σωτηρία μας στο πρώτο επίπεδο, δηλαδή στο επίπεδο της προσφοράς της σωτηρίας από τον Θεό στον άνθρωπο. Αν ο Χριστός δεν ήταν αληθινός άνθρωπος, αν δεν είχε δηλαδή πραγματικό ανθρώπινο σώμα αλλά φαινομενικό, όπως διατείνονταν οι αρχαιότεροι αιρετικοί, οι Δοκήτες, που πολεμήθηκαν ιδιαίτερα από τον Απόστολο και Ευαγγελιστή Ιωάννη, η αν ήταν μόνο άνθρωπος, όπως υποστήριζαν αργότερα οι Αρειανοί, η μόνο Θεός, όπως δίδασκαν οι Μονοφυσίτες, η αν ήταν και Θεός και άνθρωπος, αλλά ως δύο ξεχωριστές φύσεις που δεν ενώθηκαν σε ένα πρόσωπο, όπως έλεγαν οι Νεστοριανοί, η ακόμα αν ήταν μόνο τέλειος Θεός όχι όμως και τέλειος άνθρωπος, όπως ισχυρίζονταν οι Απολιναριστές, δεν θα είχε πραγματοποιηθεί στην πληρότητά του το έργο της σωτηρίας του ανθρώπου.
Ο άνθρωπος, όπως διδάσκουν η Αγ. Γραφή και οι Πατέρες της Εκκλησίας, σώζεται, όταν προσλαμβάνεται από τον Θεό, όταν ανασυνδέεται και ενώνεται με την πηγή της ζωής του. Όλες οι αρχαίες αιρέσεις αρνούνται την πίστη και την διδασκαλία της Εκκλησίας. Έτσι πρόσβαλλαν την εμπειρία που είχαν εξαρχής τα μέλη της, ότι η κοινωνία με τον Χριστό, η μετοχή τους στο σώμα και το αίμα του Χριστού, είναι πραγματική κοινωνία με τον Θεό, μετοχή στην θεία ζωή.
Κάποιο είδος ανακεφαλαιώσεως όλων αυτών των αρχαίων αιρέσεων ήταν η εικονομαχία. Την περίοδο της εικονομαχίας, που διήρκεσε περισσότερο από έναν αιώνα (726-843), επανήλθαν στο προσκήνιο με παραλλαγή οι πλάνες των προηγουμένων αιρέσεων. Γι’ αυτό κατά τον εορτασμό της Ορθοδοξίας γίνεται μνεία της καταδίκης όλων των αιρέσεων και διακηρύσσεται η αταλάντευτη πίστη της Εκκλησίας στην αδιάσπαστη πράδοσή της: «Οι Προφήται ως είδον, οι Απόστολοι ως εδίδαξαν, η Εκκλησία ως παρέλαβεν, οι Διδάσκαλοι ως εδογμάτισαν, η Οικουμένη ως συμπεφρόνηκεν…ούτω φρονούμεν, ούτω λαλούμεν, ούτω κηρύσσομεν» (Συνοδικόν Ζ Οἰκουμενικῆς Συνόδου). Η εικονομαχία αποτελούσε ένα είδος θρησκευτικής ιδεολογίας, η οποία αμφισβητούσε και σε τελική ανάλυση απέρριπτε το γεγονός της ενανθρωπήσεως του Θεού, που αποτελεί την προϋπόθεση της ανακαινίσεως του κόσμου και της θεώσεως του ανθρώπου. Αν ο Χριστός δεν μπορεί να εικονίζεται, σημαίνει ότι δεν είναι και αληθινός άνθρωπος. Η εικόνα του Χριστού δηλώνει και υπογραμμίζει την αλήθεια της θείας ενανθρωπήσεως. Προβάλλει την παρουσία του Θεού, που φανερώθηκε μέσα στον κόσμο, για να σώσει τον άνθρωπο. Όλες οι αρχαίες αιρέσεις, που εμφανίστηκαν κατά την πρώτη χιλιετία μετά Χριστόν, αντιμετωπίστηκαν από τις 7 Οικουμενικές Συνόδους. Και η νίκη της Ορθοδοξίας, που γιορτάζεται από την Εκκλησία κατά την πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, προβάλλεται ως νίκη εναντίον των αιρέσεων, που αμφισβήτησαν την σωτηρία του ανθρώπου στο επίπεδο της προσφοράς της από τον Θεό.
Η Β’Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής η σημερινή δηλαδή Κυριακή έρχεται ως προέκταση της Κυριακής της Ορθοδοξίας. Την Κυριακή αυτή γιορτάζει η Εκκλησία μας την νίκη της εναντίον μιας άλλη αιρέσεως που αμφισβήτησε την σωτηρία του ανθρώπου στο δεύτερο επίπεδο, στο επίπεδο του τρόπου οικειώσεώς της από τον άνθρωπο. Και στον αγώνα της Εκκλησίας εναντίον της αιρέσεως αυτής πρωτοστάτησε ο Άγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς, Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης ο οποίος γεννήθηκε το 1296 στην Θεσσαλονίκη. Είχε ευλαβέστατους και ευκατάστατους γονείς. Σε ηλικία 7 ετών έμεινε ορφανός από πατέρα και ανέλαβε την φροντίδα των σπουδών του ο ίδιος ο Αυτοκράτορας, που τον προόριζε και για υψηλά κρατικά αξιώματα. Παράλληλα γνώρισε και την ασκητική ζωή μέσα στην οικογένεια του και μυήθηκε στην μοναστική προσευχή από τον αγιορείτη μοναχό Μητροπολίτη Φιλαδελφείας Θεόληπτο. Ενώ όμως ο Αυτοκράτορας τον προόριζε για υψηλά κρατικά αξιώματα, αυτός προτίμησε την μοναχική ζωή. Το Φθινόπωρο του 1316 σε ηλικία 20 ετών ξεκίνησε μαζί με τους 2 μικρότερους αδελφούς του Μακάριο και Θεοδόσιο για το Άγ. Όρος. Τα 3 πρώτα χρόνια της εκεί παραμονής του έζησε υπό την πνευματική καθοδήγηση του ασκητού Νικοδήμου στα όρια της Μονής Βατοπαιδίου. Μετά τον θάνατο του Νικοδήμου μετέβη στο κοινόβιο της Μ Λαύρας και μετά αποσύρθηκε σε ερημητήριο. Το 1325 επιδρομές των Τούρκων ανάγκασαν τον Άγιο Γρηγόριο, όπως και άλλους αγιορείτες να φύγουν από το Άγ. Όρος. Τότε πήγε σε ερημητήριο της Σκήτης της Βεροίας, όπου παρέμεινε 5 χρόνια με εντονότατη άσκηση. Το 1331 επιδρομές των Σέρβων τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει την περιοχή της Βέροιας και να επιστρέψει και πάλι στο Άγ Όρος, σε ησυχαστήριο του Αγίου Σάββα. Εκεί πληροφορήθηκε τις αιρετικές αντιλήψεις του Βαρλαάμ, θεολόγου και φιλοσόφου από την Καλαβρία της Νοτίου Ιταλίας.
Ο Βαρλαάμ ήταν αρχικά ορθόδοξος. Δεχόταν όλα τα δόγματα της Εκκλησίας, που είχαν διατυπωθεί από τις Οικουμενικές Συνόδους δεν παρουσίαζε αιρετικές αντιλήψεις στο πρώτο επίπεδο που αναφέραμε, αλλά παρουσίασε αιρετικές αντιλήψεις στο δεύτερο επίπεδο στο τρόπο δηλαδή οικειώσεως της σωτηρίας του Θεού από τον άνθρωπο. Δεν έλεγε ο Βαρλαάμ ότι ο Χριστός η το Άγ. Πνεύμα είναι κτίσμα, όπως υποστήριζαν οι Αρειανοί η οι Πνευματομάχοι, αλλά ισχυριζόταν ότι η Χάρη του Θεού, με την οποία σώζεται ο άνθρωπος, είναι δημιούργημα είναι κτιστή. Αυτό σήμαινε ότι ο άνθρωπος δεν έρχεται σε άμεση προσωπική σχέση με τον Θεό και δεν ενώνεται μαζί του, αλλά όταν συνδεόμαστε με τον Θεό συνδεόμαστε με κάποιο κτίσμα με κάποιο δημιούργημα του Θεού. Και ο ισχυρισμός αυτός δεν ήταν για την σωτηρία του ανθρώπου κάτι διαφορετικό από από αυτό που υποστήριζαν οι Αρειανοί και οι Πνευματομάχοι.Η σωτηρία του ανθρώπου είναι γεγονός που καλύπτει ολόκληρη την ύπαρξη του ανθρώπου και πραγματοποιείται με την άμεση προσωπική κοινωνία και ένωσή του με τον Άκτιστο Θεό. Είναι η μετάδοση της θείας ζωής που έχασε ο άνθρωπος με την αποστασία του από τον Θεό. Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΔΕΝ ΣΩΖΕΤΑΙ ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΑΛΗΘΕΙΕΣ Η ΑΠΟΚΤΩΝΤΑΣ ΚΑΠΟΙΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΕΟ. ΚΑΙ Ο ΘΕΟΣ ΔΕΝ ΣΩΖΕΙ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΕΤΑΔΙΔΟΝΤΑΣ ΤΟΥ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ, ΑΛΛΑ ΤΟΝ ΣΩΖΕΙ ΕΡΧΟΜΕΝΟΣ ΩΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΠΑΥΕΙ ΠΟΤΕ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΘΕΟΣ.
Τον σώζει με την ζωή και τον θάνατό του, με τον σταυρό και την ανάστασή του με την συμμετοχή στο Ποτήριο της Ζωής κοινωνώντας Αυτόν τον Χριστό . Ολόκληρο το Μυστήριο της οικονομίας του Θεού για την σωτηρία του ανθρώπου συνοψίζεται από τον Απ Παύλο με μία φράση: «Μέγα εστί το της ευσεβείας μυστήριον, Θεός εφανερώθη εν σαρκί, εδικαιώθη εν Πνεύματι, ώφθη αγγέλοις, εκηρύχθη εν έθνεσιν, επιστεύθη εν κόσμω, ανελήφθη εν δόξη» . Το μυστήριο της οικονομίας του Θεού για την σωτηρία του ανθρώπου βιώνεται μόνο στον φυσικό πνευματικό χώρο που είναι το Σώμα του Χριστού η Εκκλησία και ταυτίζεται με το ίδιο το μυστήριο της Εκκλησίας. Για αυτό και η Εκκλησία, που αγιάζει την κτίση όλη και οδηγέι στην κοινωνία και την ένωση του ανθρώπου με τον Θεό, χαρακτηρίζεται από τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά ως «κοινωνία της θεώσεως».
«Kοινωνία θεώσεως» σημαίνει κοινωνία που προετοιμάζει και αναδεικνύει τους ανθρώπους, το δημιούργημα του Θεού σε θεούς κατά χάρη, αφού αυτό άλλωστε ήταν και παραμένει το προαιώνιο σχέδιο του Θεού για τον άνθρωπο να αναδειχθεί δηλαδή ο άνθρωπος θεός μετέχοντας στην Χάρη του Τριαδικού Θεού και να ζει και κινείται ως Χάριτωμένος Άνθρωπος .
Η πραγματοποίηση του σχεδίου αυτού του Θεού να γίνουμε κατά Χάρην Θεοί απαιτεί την δική μας ολόκαρδη συγκατάθεση και συνεργασία μας με το Θεό. Ο Θεός μας προίκισε με την ελευθερία και τίποτε δεν μας επιβάλλει με την βία. Για αυτό και ο σκοπός που έθεσε ο Θεός για τον άνθρωπο πραγματοποιείται μόνο με την συνεργασία μας με τον Θεό. Και επειδή ο άνθρωπος διαστράφηκε-μαύρισε κάθε χάρισμά μας με την αποστασία μας από τον Θεό, χρειάζεται να αγωνιστούμε, για να ξαναβρούμε με την χάρη του Θεού, την βοήθεια δηλαδή του Παρακλήτου τον πραγματικό εαυτό μας και να προχωρήσουμε στον κατά Θεό σκοπό μας. Και σε αυτόν τον αγώνα μας καλεί η Εκκλησία τον καθένα ιδιαιτέρως κατά την περίοδο αυτή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής υποδεικνύοντας μας όπως την προηγουμένη Κυριακή της Ορθοδοξίας το βράδυ τονίστηκε ότι Ορθοδοξία σημαίνει όχι μόνο ορθόδοξη πίστη, αλλά και ορθόδοξη ζωή, και ορθο-ζωΐα -ορθοπραξία .
Τονίστηκε ότι Ορθοδοξία σημαίνει
1) Σεβασμός και αποδοχή χωρίς ενδοιασμούς και επιλεκτικά όπως μας συμφέρει ότι οι Αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων, και τα Δόγματα διατυπώθηκαν από τις Οικουμενικές Συνόδους, αλλά και από τις Τοπικές Συνόδους οι οποίες έχουν αναγνωριστεί από τις πρώτες.
2)Δεύτερον. Ορθοδοξία είναι το περιεχόμενο του σημαντικού έργου των Αγίων Μοναχών της Εκκλησίας μας. Αυτά τα έργα δείχνουν τον τρόπο με τον οποίο μπορεί κανείς να φθάσει στην εμπειρία του Θεού, δηλαδή είναι ο δρόμος της μοναχικής ζωής που καλούμαστε όσο το δυνατόν μπορούμε να μιμηθούμε και όλοι οι άλλοι αφού φως μοναχών οι άγγελοι και φως ανθρώπων οι μοναχοί. Και ο δρόμος αυτός συνδέεται με μετάνοια, προσευχή, καθαρότητα καρδιάς, σκέψεων και πράξεων.
Τα έργα αυτά τονίσαμε δείχνουν στα μέτρα της ζωής του καθενός μας τις μεθόδους για να φθάσει κανείς στην εσωτερική πνευματική γνώση του Θεού σε άμεσο συνδυασμό πάντοτε με την συνειδητή λατρευτική ζωή και την λειτουργική πράξη της Εκκλησίας και όπως αυτή η συμμετοχή μας εκφράζεται στα δόγματα και τους όρους των Οικουμενικών Συνόδων.
3) Ορθοδοξία είτε αυτό αρέσει σε κάποιους είτε δεν αρέσει είναι η συνειδητή και ουσιαστική συμμετοχή μας στη λατρεία της Εκκλησίας, στα Μυστήριά Της με κορυφαίο το Μυστήριο της θείας Ευχαριστίας οι ιερές Ακολουθίες και Τελετές, μαζί με τις εκκλησιαστικές τέχνες, την εκκλησιαστική υμνογραφία– μουσική, την εκκλησιαστική αγιογραφία, τις ιερές εικόνες, το ορθόδοξο τυπικό, τα ήθη και τα εκκλησιαστικά έθιμα κλπ.
Άριστος οδηγός για την επιτυχή διεξαγωγή του αγώνα αυτού είναι ο σημερινά εορταζόμενος Άγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς. Ο μεγάλος αυτός Πατέρας και θεολόγος της Εκκλησίας που διδάσκει πριν από όλα, πόσο απαραίτητο είναι να ξαναβρεί ο άνθρωπος τον πραγματικό εαυτό του, να τον κατευθύνει προς τον Θεό και να οικειωθεί την μεγάλη δωρεά της σωτηρίας που προσφέρει ο Θεός.
Μας διδάσκει, πόσο σπουδαίο είναι να στραφεί ο άνθρωπος στον εσωτερικό εαυτό του, να επαναφέρει τον διασκορπισμένο νου του μέσα στην καρδιά του και να ακούσει το κάλεσμα που του απευθύνει ο Χριστός: «Ιδού έστηκα επί την θύραν και κρούω, εάν τις ακούση της φωνής μου και ανοίξη την θύραν, εισελεύσομαι προς αυτόν και δειπνήσω μετ΄ αυτού και αυτός μετ΄ εμού». Αυτές τις αλήθειες και αυτόν τον τρόπο ζωής υπερασπίστηκε ο Άγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς απέναντι στον Βαρλαάμ και αυτές τις αλήθειες και αυτόν τον τρόπο ζωής αμφισβήτησαν και πολέμησαν οι οπαδοί του πιο πάνω Αιρετικού. Στην διδασκαλία του Βαρλαάμ δεν είχαμε μία απλή αίρεση, αλλά πλήρη ανατροπή και καθαίρεση της δωρεάς της Θείας Οικονομίας. Χρησιμοποιώντας λόγια του Αγ. Συμεών του Νέου Θεολόγου πρόκειται για διδασκαλία, η οποία «ανατρέπει του Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού πάσαν την οικονομίαν και φανερώς απαρνείται την ανακαίνισιν της φθαρείσης εικόνος…» .
Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς προασπίστηκε την αυθεντική Παράδοση της Εκκλησίας, που ήταν εξαρχής κοινή στην Ανατολή και την Δύση. Αγωνίστηκε για την άρση των αποκλίσεων που δημιούργησε το σχίσμα. Καταπολέμησε την διδασκαλία του Βαρλαάμ, τόνισε ότι ο Θεός με την Άκτιστη Χάρη Του έρχεται σε προσωπική επικοινωνία και κοινωνία με τον άνθρωπο, ενώνεται μαζί του και τον θεοποιεί. Έτσι πρόβαλε απαραχάρακτο τον Χριστιανισμό, στήριξε την Ορθοδοξία και διατήρησε ανοικτή την οδό της θεώσεως του ανθρώπου.
Η αποσύνδεση της χριστιανικής ζωής από την Εκκλησία, που σημειώθηκε τους νεότερους χρόνους, παραμόρφωσε τον Χριστιανισμό και ευνόησε μέσα στις Χριστιανικές κοινωνίες την εκκοσμίκευση, αντιλήψεις δηλαδή του κόσμου το κοσμικό φρόνημα. Επειδή η εκκοσμίκευση καθιερώθηκε και εμπεδώθηκε πρώτα στην Δύση, για να διαδοθεί ως εισαγόμενη και στην Ανατολή, η υπεροχή των δυτικών στην κατάσταση αυτή ήταν ευνόητη. Περιφρονήσαμε τις αυθεντικές μας ρίζες, απαρνηθήκαμε τον πνευματικό μας πλούτο, λησμονήσαμε τον υπερβατικό προσανατολισμό μας και θελήσαμε να εκσυγχρονιστούμε περπατώντας ξιπόλητοι στα αγκάθια της εκκοσμικεύσεως.
Ο Άγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς σε μια κρίσιμη καμπή της ιστορίας της Εκκλησίας και της Πατρίδας μας τον 14ο αιώνα πρόσφερε με την ζωή και την διδασκαλία του, τεράστιο πλούτο για την στήριξη του Ορθοδόξου Γένους και της Εκκλησίας όχι μόνο στην εποχή του, αλλά και σε ολόκληρη την σκοτεινή περίοδο της τουρκοκρατίας που επακολούθησε.
Αλλά και σήμερα το πρόσωπο και η διδασκαλία του αποτελούν πολυτιμότατο κεφάλαιο, που προσφέρεται για την στήριξη και την δημιουργική πορεία μας προς το μέλλον. Για την πορεία μας μέσα στην ιστορία, για τον διάλογό μας με τον χριστιανικό αλλά και τον μη χριστιανικό κόσμο της παγκοσμιοποιούμενης και διαλυόμενης κοινωνίας μας.
Τελειώνοντας απόψε τον Γ΄ Κατανυκτικό Εσπερινό μας θα ήθελα να κλείσω κάνοντας 2 επισημάνσεις, που έχουν ιδιαίτερη σπουδαιότητα και επικαιρότητα σήμερα. Η 1) συνδέεται με την ζωή του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και η 2) με την διδασκαλία του.
Όταν ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς χειροτονήθηκε στην Κωνσταντινούπολη Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης και πήγε στην Θεσσαλονίκη για να αναλάβει τον θρόνο του, βρέθηκε αντιμέτωπος με την επανάσταση Ζηλωτών, οι οποίοι τον εμπόδισαν να εισέλθει στην πόλη.
Ο Άγιος αποσύρθηκε ειρηνικά στο Άγ Όρος, όπου και παρέμεινε ασκητεύντας επί ένα περίπου χρόνο. Τότε ο βασιλιάς των Σέρβων Στέφανος Δουσάν, που εξαιτίας των εμφύλιων ταραχών και της επαναστάσεως των Ζηλωτών βρήκε την ευκαιρία να επεκτείνει την κυριαρχία του σε σημαντικό μέρος της Μακεδονίας, επισκέφτηκε το Άγιον Όρος και προσπάθησε να προσεταιριστεί τον αποκλεισμένο από την έδρα του ιεράρχη με κολακευτικές υποσχέσεις για πολιτική εξουσία, μεγάλες δικαιοδοσίες και άφθονα χρήματα. Στις προτάσεις του αυτές ο εμπερίστατος Άγιος Ιεράρχης έδωσε την ακόλουθη αρχοντική απάντηση:
«Δεν έχω καμία ανάγκη από εξουσίες, δικαιοδοσίες και άφθονα χρήματα. Αν πάρει κάποιος έναν σπόγγο που χωράει ένα ποτήρι νερό και τον ρίξει μέσα στο Αιγαίο, δεν θα απορροφήσει ποτέ το αχανές πέλαγος, αλλά και από εκεί θα πάρει μόνο ένα ποτήρι νερό, όσο δηλαδή αντιστοιχεί στην φυσική του χωρητικότητα, και θα εγκαταλείψει ως αδιάφορο όλο εκείνο τον υγρό όγκο. ΈΤΣΙ ΚΑΙ ΕΓΩ, ΕΜΑΘΑ ΑΠΟ ΠΑΛΙΑ ΚΑΙ ΜΟΥ ΕΓΙΝΕ ΣΧΕΔΟΝ ΦΥΣΙΚΟ, ΝΑ ΖΩ ΜΕ ΛΙΓΑ ΚΑΙ ΝΑ ΑΡΚΟΥΜΑΙ ΜΟΝΟ ΣΤΑ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ. Για αυτό, και αν ακόμα μου προσφέρεις όλο το χρυσάφι που βρίσκεται επάνω στην γη και μέσα στα έγκατα της γης, και αν ακόμα με πάρεις και με βουτήξεις ολόκληρο μέσα στο ρεύμα του μυθικού Πακτωλού, ΔΕΝ ΘΑ ΠΑΡΩ ΑΠΟ ΕΚΕΙ ΤΙΠΟΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΤΑ ΑΝΑΓΚΑΙΑ. Συνεπώς δεν χρειάζεται ούτε με ενδιαφέρει καθόλου η συζήτηση για τις πολλές και μεγάλες δωρεές και τις χρηματικές παροχές σου» .
Η 2 επισήμανση συνδέεται με την διδασκαλία του. Ο Άγ. Γρηγόριος ως «ΚΗΡΥΞ ΤΗΣ ΧΑΡΙΤΟΣ» τόνισε ότι η ενέργεια του Θεού η Χάρη του, με την οποία και σώζεται ο άνθρωπος, δεν είναι κτιστή. Ο Θεός δηλαδή δεν σώζει τον άνθρωπο με κάποιο κτιστό δημιουργημένο στοιχείο που μεσολαβεί ανάμεσα σε Αυτόν και τον άνθρωπο, αλλά έρχεται ο Ιδιος ο Θεός σε άμεση προσωπική κοινωνία και ένωση μαζί μας. Αντίστοιχα λοιπόν και ο άνθρωπος οφείλει να προσεγγίσει τον Θεό άμεσα και προσωπικά. Για αυτό και η προσευχή που χρησιμοποιούσε ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ‘ΚΥΡΙΕ ΦΩΤΙΣΕ ΜΟΥ ΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ ΠΟΤ ΕΧΩ ΜΕΣΑ ΜΟΥ» δημιούργησε την έναρξη της διενέξεώς του με τον Βαρλαάμ.
Προσευχή σημαίνει αναφορά σε πρόσωπο. Και ο άνθρωπος που προσεύχεται πραγματικά νιώθει την παρουσία του προσώπου προς το οποίο απευθύνει την προσευχή του.
Ιδιαίτερα μάλιστα η προσευχή «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με», ΚΥΡΙΕ ΦΩΤΙΣΕ ΜΟΥ ΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ ΠΟΥ ΕΧΩ ΜΕΣΑ ΜΟΥ» που χρησιμοποιούν οι μοναχοί μας και ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και που οφείλει να έχει διαρκώς στα χείλη του ο κάθε πιστός Κληρικός, Μοναχός ή Λαϊκός, αποτελεί και για τον άνθρωπο κυρίως της εποχής μας την κυριότερη σύσταση και προτροπή. Σύσταση και προτροπή για την ανόρθωσή του προσώπου μας και την αποκατάσταση της κοινωνίας μας και επικοινωνίας μας διά της Εκκλησίας και της ζωής και Λατρείας Της με τον Πανταχού Παρόντα Θεό και τον κάθε συνάνθρωπο μας αφού στο πρόσωπο του συνανθρώπου αδελφού βλέπουμε το πρόσωπο του Θεού μας. Ας έχουμε στην συνέχεια του 40θήμερου αγώνα μας τις ευχές και μεσιτίες του εν Αγίοις Πατρός ημών Γρηγορίου Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης του Παλαμά . Αμήν
Η σχετική ομιλία
