ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΗ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ κ. κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ
ΣΕ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
ΚΙΛΚΙΣ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2024
«….Ασμένως συμμετέχομε στη παρούσα Οικολογική Ημερίδα, με θέμα: «Το όραμα μιας οικολογικής Μητροπόλεως για τον 21ο αιώνα: Εκκλησία, Πολιτεία, Φιλοσοφία και Θεολογία», συγχαίρουμε πάντες τους συντελεστές της ανεγέρσεως του Συνεδριακού τούτου Κέντρου. Ευχαριστούμε τον κ. Αντι- Περιφερειάρχη και τα μέλη του Περιφερειακού Συμβουλίου για την τιμητική υποδοχή………»
Στο Πατριαρχικό Μήνυμα επί τη ημέρα προσευχής υπέρ της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος της 1ης Σεπτεμβρίου 2018 είχαμε σημειώσει: «Η Μήτηρ Εκκλησία καλεί τας ανά την οικουμένη Αρχιεπισκοπές και Μητροπόλεις αυτής, τις ενορίες και τις Μονές, να αναπτύξουν πρωτοβουλίες και συντονισμένες δράσεις, προγράμματα περιβαλλοντικής ευαισθητοποιήσεως, να οργανώσουν συνέδρια και ομιλίας, ώστε οι πιστοί να συνειδητοποιήσουν ότι η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος είναι πνευματική ευθύνη εκάστου εξ ημών.»
Το φλέγον θέμα της κλιματικής αλλαγής, τα αίτια και αι επιπτώσεις του δια τον πλανήτη και την καθημερινότητα των ανθρώπων αποτελούν ευκαιρία δια προσεγγίσεις και συζητήσεις επί τη βάσει των αρχών της θεολογικής οικολογίας και δια συγκεκριμένες πρακτικές παρεμβάσεις. Είναι ζωτικής σημασίας να δοθεί έμφαση στη δράση σε τοπικό επίπεδο.
Η ενορία αποτελεί το κύτταρο της εκκλησιαστικής ζωής, χώρο προσωπικής παρουσίας και μαρτυρίας, επικοινωνίας και συνεργασίας, λειτουργική και διακονική κοινότητα. Ιδιαιτέρα μέριμνα πρέπει να επιδειχθεί δια την οργάνωση της εν Χριστώ διαπαιδαγωγήσεως της νέας γενεάς, ώστε να καλλιεργείται σε αυτή το οικολογικό ήθος.
Η εκκλησιαστική κατήχηση πρέπει να ενσταλάζει στη ψυχή των παιδιών και των νέων τον σεβασμό προς την καλή λίαν᾽ πλάση, κίνητρα δια δραστηριοποίηση στην προστασία του περιβάλλοντος και την ελευθεροποιό αλήθεια της απλότητας, της λιτότητας και του ασκητικού ήθους, του μετοχικού τρόπου του βίου και της θυσιαστικής αγάπης.
Είναι απαραίτητο, οι νέοι να κατανοήσουν την ευθύνη τους δια την εφαρμογή εν τη πράξει των οικολογικών συνεπειών της πίστεώς μας, να γνωρίσουν και να γνωστοποιήσουν την καθοριστική συμβολή του Οικουμενικού μας Πατριαρχείου στην υπόθεση της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος».
Σε αυτό το πνεύμα πνεύματι, στο αντίστοιχο Πατριαρχικό Μήνυμα της 1ης Σεπτεμβρίου 2019, εξαίρεται η ανάγκη περαιτέρω δραστηριοποήσεως δια την εφαρμογή στην
Πράξη των οικολογικών και κοινωνικών συνεπειών της Ορθοδόξου ημών πίστεως. Και πάλιν αναφερόμεθα στη σημασία της κινητοποιήσεως της νέας γενεάς: «Είναι εξόχως σημαντικό ότι αι καθ ἡμᾶς αρχιεπισκοπαί και μητροπόλεις, πολλαί ενορίαι και ιεραί μοναί, έχουν αναπτύξει οικολογικάς πρωτοβουλίας και πρακτικάς δια την προστασίαν του περιβάλλοντος, και ποικίλα προγράμματα περιβαλλοντικής αγωγής. Πρέπει να δοθή ιδιαιτέρα έμφασις εις την εν Χριστώ διαπαιδαγώγησιν των νέων, ώστε αύτη να λειτουργή ως χώρος καλλιεργείας και αναπτύξεως οικολογικού ήθους και αλληλεγγύης. Η παιδική και η εφηβική ηλικία αποτελούν ιδιαιτέρως ευνοϊκάς περιόδους της ζωής του ανθρώπου δι οἰκολογικήν και κοινωνικήν ευαισθητοποίησιν».
Ο δυναμισμός και ο ενθουσιασμός των νέων, η ροπή και η προθυμία προς δράσιν, εμπλουτίζονται δια της συμμετοχής των στη λειτουργική ζωή, στην οποία καταφάσκεται η δημιουργία, η κτίση βιώνεται ως θεία δωρεά και ο άνθρωπος καλείται να λειτουργεί ως οικονόμος, φύλαξ και «ιερεύς» αυτής, προσάγων αυτήν ευχαριστιακώς και δοξολογικώς στο Δημιουργό. Παρά τα περί του αντιθέτου θρυλούμενα, τα δήθεν επιστημονικώς τεκμηριωμένα δεδομένα, η νεότητα είναι περίοδος της ανθρώπινης ζωής με πολλές μεταφυσικές αναζητήσεις και πολλή ελπίδα για ένα καλύτερο κόσμο. Έχει μάλιστα λεχθεί ότι αποτελεί μία ιδιαιτέρως «θρησκευτική» φάση της ζωής μας.
Επί της βάσεως αυτής, είπαμε προ τριών περίπου εβδομάδων στη Σύναξη της Ιεραρχίας του Θρόνου (1-3 Σεπτεμβρίου 2024), ενώπιον 160 περίπου Αρχιερέων, τα εξής περί της νεότητας: «Έχουμε την πεποίθηση, επιβεβαιωμένη συνεχώς δια των συζητήσεών μας με νέους και νέας ότι, εφόσον η νεολαία προσεγγισθεί με αγάπη, κατανόηση και πνεύμα αλληλεγγύης, όχι μόνον ανταποκρίνεται, αλλά αποκαλύπτει δημιουργικές δυνάμεις εντυπωσιακές, τις οποίες θαυμάζουμε… …Η Μετριότης ημών εντυπωσιάζεται συχνάκις από το γεγονός ότι οι νέοι και αι νέες μας διδάσκουν με τας ευαισθησίας των, με τας ιδέας και τας δράσεις των, με το φωτεινό παράδειγμά των. Διαπιστώνουμε καθημερινώς ότι επιδεικνύουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον από τους ενήλικας δια την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και δια τα κοινωνικά προβλήματα. Η συνάντηση με τους νέους μας επιφυλάσσει πάντοτε χαρά και εκπλήξεις».
Εκλεκτοί παρόντες,
Πέραν πάσης αμφιβολίας, το φυσικό περιβάλλον απειλείται σήμερον, όσον ποτέ άλλοτε στην ιστορική πορεία της ανθρωπότητας. Η οικολογική κρίσις έχει παγκοσμίους διαστάσεις, δεν γνωρίζει σύνορα, έχει αρνητικές επιπτώσεις στην πανίδα και την χλωρίδα, στην ατμόσφαιρα και τις θάλασσες, στους ζώντας και τις επερχόμενης γενεές των ανθρώπων, οι δε κοινωνικές συνέπειες της είναι ανυπολόγιστοι. Η κλιματική κρίσις αποτελεί το αποκορύφωμα του συγχρόνου οικολογικού προβλήματος και είναι ήδη απτή και επώδυνος πραγματικότητα. «Ο πλανήτης μας πλέον δεν υπερθερμαίνεται, βράζει, κοχλάζει», σημειώνει ο Γενικός Γραμματεύς του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
Το πολυδιάστατο οικολογικό πρόβλημα της εποχής μας είναι γέννημα της κρίσεως της ελευθερίας του ανθρώπου, του πολιτισμού του, της πολιτικής, της οικονομίας, της επιστήμης, της φιλοσοφίας, της ηθικής και της θρησκείας του. Πάντες εις πολλά πταίομεν. Η αλματώδης ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, παρά τα μοναδικά ευεργετήματά της δια την ζωή μας, τροφοδότησε την έπαρση του ανθρώπου έναντι της φύσεως, την αντικειμενοποίηση και την χειραγώγησή της. Δεν είναι όμως δυνατόν η φιλοσοφία να ασκεί κριτική κατά του τεχνολογικού πολιτισμού και συγχρόνως να αποσιωπά την δικήν της ιδεολογική συμμετοχή στην μετατροπή του ανθρώπου σε «maίtre et possesseur de la nature», σε κύριο και κάτοχο της φύσεως. Ο δε Χριστιανισμός δεν καθιέρωσε μεν «ένα δυϊσμό ανθρώπου και φύσης… ούτε επέμενε πως το θέλημα του Θεού είναι να εκμεταλλεύεται ο άνθρωπος τη φύση, για να εξυπηρετεί τους δικούς του σκοπούς», όπως ήθελε ο Lynn White[1], ευνόησε όμως, στη δυτική θεολογική παράδοση, την μετατροπή του «υγιούς ανθρωποκεντρισμού», του τεθεμελιωμένου στη δημιουργία του ανθρώπου κατ εἰκόνα Θεού και καθ ομοίωσιν Αυτώ, σε ανθρωπομονιστικές τάσεις και στον ατομοκεντρισμό, ο οποίος, όπως γράφει ο Μητροπολίτης Περγάμου, βρίσκεται «στη ρίζα της οικολογικής κρίσης». Σε άλλη συνάφεια ο Περγάμου σημειώνει: «Ο ανθρωποκεντρισμός δεν είναι ανθρωπομονισμός. Μόνον σε περίπτωση που το
πρώτο μετατρέπεται στο δεύτερο έχουμε κάτι αρνητικό… Η οικολογική κρίση δεν είναι αποτέλεσμα του ανθρωποκεν-τρισμού, αλλά οφείλεται σε ανθρωπομονιστικές τάσεις και στη συμπεριφορά του ανθρώπου».
Όπως έχει γραφεί, ο σύγχρονος αυτοχειροτόνητος «ανθρωποθεός», ο οποίος απειλεί σήμερον την ίδια την επιβίωση του, «μπορεί ίσως να αυτοαποκαλείται homo erectus, σίγουρα όμως δεν είναι homo sapiens». Ο homo an¨sapiens της εποχής μας γνωρίζει, αλλά συνεχίζει να δρα σαν να μη γνώριζε. Ο Lynn White σχολιάζει: «Παρά τον Κοπέρνικο, όλο το σύμπαν κινείται γύρω από τον μικρό μας πλανήτη. Παρά τον Δαρβίνο, δεν είμαστε, μέσα στις καρδιές μας, μέρος της φυσικής διαδικασίας. Είμαστε ανώτεροι από τη φύση, την περιφρονούμε, είμαστε έτοιμοι να τη χρησιμοποιήσουμε για να ικανοποιήσουμε ακόμη και το πιο σημαντικό καπρίτσιο μας».
Φαίνεται ότι η γνώση δεν φθάνει στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής, δεν οδηγεί σε μεταστροφή, αλλά συνυπάρχει με κυνισμό και εαυτοκεντρισμό. Τι το ποιητέον;
Προφανέστατα, η πορεία προς ένα βιώσιμο μέλλον αειφορίας και οικολογικής ισορροπίας έχει τους όρους του. Κατονομάζουμε ενδεικτικώς δύο εξ αυτών:
α) Οικολογική οικονομία. Είναι βέβαιον ότι το σήμερον κυρίαρχο πρότυπο οικονομικής αναπτύξεως επιτείνει την οικολογική κρίσιν και δεν εξυπηρετεί το αληθές συμφέρον του ανθρώπου. Δεν ανήκει το μέλλον στην προσανατολισμένη αποκλειστικώς στο κέρδος οικονομία, η οποία εκτυλίσσεται άνευ υπολογισμού των οικοκαταστροφικών επιπτώσεών της. Κριτήριο μιας οικολογικής οικονομίας είναι, ομού μετά των οικονομικών δεικτών, και τα περιβαλλοντικά δεδομένα. Δεν νοείται ανάπτυξη σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος. Μέσα στο πνεύμα αυτό, η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδόξου Εκκλησίας (Κρήτη, 2016), σοφώς κατονόμασε τους κινδύνους της «ιδιονομίας της οικονομίας», της αυτονομήσεως αυτής από τις ζωτικές ανάγκες του ανθρώπου, οι οποίες υπηρετούνται μόνο εντός ενός βιώσιμου φυσικού περιβάλλοντος, και πρότεινε μία οικονομίαν «τεθεμελιωμένη στις αρχάς του Ευαγγελίου».
β) Ειρήνη μεταξύ των λαών, των θρησκειών και των πολιτισμών. Στο Πατριαρχικό
Μήνυμα της Ινδίκτου του έτους 2022, ανεφέρθημεν στις περιβαλλοντικές καταστροφές, τις οποίες προκάλεσε η επίθεση της Ρωσικής Ομοσπονδίας κατά της Ουκρανίας, πέραν των ανθρωπίνων απωλειών. Τονίσαμε ότι κάθε πολεμική ενέργεια είναι και πόλεμος κατά της φύσεως και μία ανθρωπιστική καταστροφή. Ο κίνδυνος πυρηνικού ολοκαυτώματος, η ρύπανση του εδάφους, των υδάτων και της ατμοσφαίρας από τους βομβαρδισμούς, η αχρήστευση καλλιεργησίμων εκτάσεων και η καταστροφή του δασικού πλούτου, αυτά και πολλά αλλά δεινά του πολέμου, αποκαλύπτουν την σημασία της ειρήνης ως όρου για την προστασία της κτίσεως. Ο αγώνας δια την ειρήνη είναι συμβολή στη διάσωση του φυσικού περιβάλλοντος. Έχουμε εκφράσει πολλάκις την πεποίθησή μας ότι η Χριστιανική Πίστη μπορεί και δύναται να συμβάλει καθοριστικώς στην υπέρβαση των μεγάλων προκλήσεων της εποχής μας.
Η Αγία του Χριστού Μεγάλη Εκκλησία απέδειξε του λόγου το αληθές δια της στρατεύσεώς της προς κατανόηση των αιτίων και την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της οικολογικής κρίσεως. Είναι βέβαιο ότι η θεολογική οπτική αναδεικνύει αφανείς διαστάσεις του περιβαλλοντικού προβλήματος και αποκαλύπτει δυνατότητες λύσεώς του. Στο πλαίσιο της Χριστιανικής αυτοσυνειδησίας, η προστασία της φύσεως αποκτά έμφαση ως εντολή του Θεού της ειρήνης, η οποία είναι ειρήνη με τον Θεό, ειρήνη με τον συνάνθρωπο, αλλά και ειρήνη με την γη και ειρήνη της γης.
Η οικοφιλική συμπεριφορά είναι κεντρικό συστατικό της Ορθοδόξου ταυτότητός μας. Η ζωή της Εκκλησίας είναι νίκη εναντίον όλων των δυνάμεων, οι οποίες συμβάλλουν ιδεολογικώς και εν τη πράξει στην καταστροφή της φύσεως και την διατάραξη των ανθρωπίνων σχέσεων. Είναι ασύμβατο με την αλήθεια της χριστιανικής υπάρξεως να μετατρέπουμε τον συνάνθρωπο σε αντικείμενο και την κτίση σε χρήσιμο υλικό.
Ο ευχαριστιακός και ασκητικός τρόπος του βίου των Χριστιανών, οι οποίοι κόμιζαν και κομίζουν στους ναούς μας «τον σίτον, τον οίνον και το έλαιον» για να τα αγιάσει ο Λειτουργός και να αγιασθεί η ζωή και ο μόχθος των, διατηρεί και στην εποχή μας ανυπέρβλητη επικαιρότητα. Θαυμάζουμε το δοξολογικό ήθος των Ορθοδόξων πιστών, οι οποίοι τίποτε δεν θεωρούσαν δικό τους κατόρθωμα, αυτονόητο και δεδομένο, ούτε το ψωμί, ούτε το νερό, ούτε την υγεία και την ευτυχία, και δόξαζαν τον Θεό για το δώρο της ζωής, και σεβόντουσαν την ιερότητα της δημιουργίας και αισθανόντουσαν πανταχού την παρουσία του Θεού.
Το επιχείρημα ότι η βίωση αυτού του ήθους της ευχαριστιακής και ασκητικής ελευθερίας είναι ανέφικτο σήμερα στο πλαίσιο των συγχρόνων κοινωνικών, οικονομικών και πολιτισμικών συνθηκών είναι τελείως σαθρό. Η ποιότητα μιας κοινωνίας δεν κρίνεται πρωτίστως από το επίπεδο οικονομικής και τεχνολογικής αναπτύξεως και κοινωνικής οργανώσεως, αλλά από το εάν σέβεται την ιερότητα του ανθρωπίνου προσώπου και την ακεραιότητα της δημιουργίας και από τον πνευματικόν προσανατολισμό της. Η πίστη στο Θεό, ως τον Κτίστη των απάντων, δημιουργό του ανθρώπου κατ’ ἰδίαν εικόνα και καθ ὁμοίωσιν Αυτώ, καθώς και η πίστης στην Ενανθρώπηση του Θεού Λόγου δια την ημετέρα σωτηρία, εμπνέει και ενισχύει τις δημιουργικές δυνάμεις του ανθρώπου και προσφέρει διέξοδο ενώπιον όλων των υπαρξιακών προβλημάτων και των μεγάλων προκλήσεων της εποχής μας. Από αυτές τις αιώνιες πνευματικέ αρχές, οι οποίες είναι σύμφυτες με την θεανδρική ζωή της Εκκλησίας, τρέφεται και το όραμα κάθε Ναού, Ενορίας Μονής και Επισκοπής. Το ζητούμενο είναι η στρατηγική αποτελεσματικής εφαρμογής αυτών των αρχών, επί τη βάσει των συγχρόνων δεδομένων, απαιτήσεων και δυνατοτήτων.
Με αυτές τις σκέψεις και τα αισθήματα, κηρύσσομεν την έναρξη των εργασιών της παρούσης Οικολογικής Ημερίδας, συγχαίροντες δε τους εμπνευστές, τους συντελεστές αυτής και πάντας υμάς τους συμμετέχοντας στην πνευματική αύτη εκδήλωση βέβαιοι για την επιτυχή και καρποτόκο διεξαγωγή της, Επικαλούμεθα δε εφ ὑμᾶς την άφθιτον Χάριν και το αμέτρητο έλεος του Αληθινού Τριαδικού Θεού, του Θεού της σοφίας και της αγάπης, του Δημιουργού και Προνοητού Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού. Αμήν