ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΕΙΡΑ ΤΩΝ ΟΚΤΩ ΚΑΤΗΧΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΤΕΤΑΡΤΗΣ
«ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ Θ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ – Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ»
† ΑΡΧΙΜ. ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΚΑΤΡΑΜΑΔΟΥ
Β’ ΜΑΘΗΜΑ
Όπως γνωρίζουμε, οι κατηχούμενοι παρέμεναν στη Θεία Λειτουργία μέχρι ενός σημείου κι ύστερα αποχωρούσαν. Δεν έχει καμιά σχέση με τα σημερινά αρνητικά δεδομένα να μπαίνει και να βγαίνει ο καθένας όποτε θέλει στην διάρκεια της τελέσεως της Θ. Λειτουργίας, δείγμα πνευματικής παρακμής και μη κατηχήσεως……….. Στην 5η Κατήχησή του ο Άγ. Κύριλλος πραγματεύεται και επεξηγεί αποσπασματικά το σημείο της Θείας Λειτουργίας το οποίο ήταν άγνωστο έως τότε στους Νεοφώτιστους – Λειτουργία των πιστών- κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά στην επίκληση του Αγίου Πνεύματος κατά τον καθαγιασμό των Τιμίων Δώρων. Αυτή η αναφορά αποτελεί την αρχαιότερη μαρτυρία η οποία αποδίδει τη μεταβολή των προσφερομένων υλικών στοιχείων στην επίκληση του Αγίου Πνεύματος. Ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο που αναφέρεται σε αυτήν την 5η Κατήχηση και αποτελεί την πρώτη γραπτή μαρτυρία σε λειτουργικό κείμενο της Εκκλησίας, είναι η Κυριακή Προσευχή. Το «Πάτερ ημών» δεν αναφέρεται πουθενά στις Διαταγές των Αποστόλων και απουσιάζει ακόμα και από την αρχική μορφή των κειμένων της Θ. Λειτουργίας του Αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου.
Ο Άγ. Κύριλλος τονίζει ιδιαίτερα το στοιχείο της Θ. Ευχαριστίας ως θυσίας μοναδικής θυσίας «αγίας και φρικωδεστάτης» (ΜΚ Ε’) που προσφέρεται υπέρ του «σύμπαντος κόσμου» και προσπαθεί να εμφυτεύσει στις ψυχές των Κατηχουμένων τη σημασία και την αξία της συμμετοχής μας στη Θ. Κοινωνία, αφού ο πιστός άνθρωπος μόνο και μόνο δια της Θείας Κοινωνίας γίνεται «σύσσωμος και σύναιμος Χριστού» (ΜΚΔ’). Η όλη ζωή της Εκκλησίας συγκροτείται και λειτουργείται «δια της αγιαστικής Χάριτος» του Αγίου Πνεύματος, το Οποίο ενεργεί και τελειοποιεί τα Μυστήρια. Αυτή η αλήθεια επαναλαμβάνεται συχνά και με ποικίλες διατυπώσεις στις Κατηχήσεις του Αγ. Κυρίλλου με την πρόθεσή του να τονιστεί η αποστολή του Γ’ προσώπου της Αγίας Τριάδος στο όλο Μυστήριο της Θείας Οικονομίας και η ανυπέρβλητης αξίας παρουσία του Παρακλήτου στη ζωή της Εκκλησίας, αφού άνευ του Παναγίου Πνεύματος δεν υπάρχει, δεν συγκροτείται και δεν λειτουργεί η Εκκλησία. Η αναφορά και η ερμηνεία των βασικών σημείων της Θ. Λειτουργίας από τον Άγ. Κύριλλο γίνεται προς πνευματική οικοδομή των νέων πιστών και μελών της Εκκλησίας. Οι Νεοφώτιστοι αλλά και όλοι μας πρέπει να κατανοήσουμε ότι η Θ. Λειτουργία δεν αποτελεί προσωπική υπόθεση του καθενός μας, αλλά κάθε φορά που τελείται η Θ. Λειτουργία, αυτή προσφέρεται για όλη την κτίση, ορατή και αόρατη, λογική και άλογη. Προσφέρεται τόσο για τους ζώντες όσο και για τους κεκοιμημένους, οι οποίοι άπαντες ζωντανοί και κεκοιμημένοι συνέρχονται επί το αυτό, προσφέρονται, μεταμορφώνονται και αγιάζονται δια της «ζωοποιού ενεργείας» του Αγίου Πνεύματος (ΜΚ Ε’). Ο άγιος πατήρ, με ταπείνωση, αγάπη και διάκριση αλλά και με τέλεια δογματική κατάρτιση αφήνει μέσα από τις Κατηχήσεις του να φανεί η αδιάκοπη μέριμνα της Πρώτης Εκκλησίας για το τόσο ζωτικό θέμα της κατηχήσεως και πνευματικής καταρτίσεως των νέων μελών της.
ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ Θ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ – Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ
Ιστορικά και θεολογικά στοιχεία Όπως ήδη πιο πάνω τονίστηκε, το άγιο Βάπτισμα είναι η αρχή της εν Χριστώ ζωής. Με αυτό πεθαίνει ο παλαιός άνθρωπος και αναγεννιέται ο καινούργιος. Μετά όμως από κάθε γέννηση, όπως όλοι γνωρίζουμε, είναι απαραίτητη η τροφή για να διατηρηθεί ο άνθρωπος στη ζωή.
Έτσι λοιπόν, στη ζωή του χριστιανού, ο ίδιος ο Κύριος με το Άγιο Σώμα και το Άγιο Αίμα Του γίνεται η τροφή της ψυχής και της όλης υπάρξεως του ανθρώπου, γίνεται ο Άρτος της ζωής. Σε κάθε Θ. Λειτουργία ο Χριστός έρχεται στον κόσμο μας, γεννιέται στη φάτνη, κηρύττει το Ευαγγέλιο, θαυματουργεί, προδίδεται, υβρίζεται, θυσιάζεται και τέλος ανασταίνεται. Ζούμε λοιπόν σε κάθε Θ. λειτουργία ολόκληρο το σωτηριώδες έργο του Θεού με το οποίο μας άνοιξε πάλι το δρόμο προς τη Βασιλεία Του. Άρα κάτι το οποίο δεν πρέπει ποτέ να ξεχάσει κανείς μας είναι ότι η Θεία Λειτουργία με απλά λόγια είναι ο Χριστός ανάμεσά μας. Η Θεία Λειτουργία είναι η σπουδαιότερη εκκλησιαστική λατρευτική πράξη, γιατί είναι το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας το οποίο συστάθηκε από τον ίδιο τον Κύριό μας το βράδυ της Μ. Πέμπτης. Ο Χριστός τόνιζε συνεχώς ότι ο ίδιος είναι ο «Άρτος της Ζωής» και ότι κατέβηκε από τον ουρανό για να ζήσει ο κόσμος. Λίγο πριν από τη σταυρική Του θυσία, στο τελευταίο δείπνο με τους μαθητές Του, πήρε το ψωμί και το κρασί και αφού τα ευλόγησε, τα προσέφερε στους μαθητές Του λέγοντας: «Λάβετε φάγετε, τούτο εστί το Σώμα μου… πίετε εξ αυτού πάντες, τούτο εστί το Αίμα μου… ». Έτσι λοιπόν, εκείνο το βράδυ ο Χριστός με μυστηριακό τρόπο, πριν τη θυσία Του στο Σταυρό, θυσίασε τον εαυτό Του μεταβάλλοντας τον άρτο και τον οίνο σε (στο) Σώμα και σε (στο) Αίμα Του και κάλεσε τους μαθητές Του να συμμετάσχουν σε αυτό το Πασχαλινό Δείπνο, ενώ ταυτόχρονα τους έδωσε την εντολή να το επαναλαμβάνουν «τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν».
Η «ανάμνησις, μετά ευχαριστίας» του Κυρίου πρέπει να είναι συνεχής. Ο ίδιος μας το διδάσκει δια του Απ. Παύλου: «Παντοτε να χαίρετε, ασταμάτητα να προσεύχεσθε, για κάθε τι να ευχαριστείτε· διότι αυτό θέλει ο Θεός» Ο Μεγάλος και μοναδικός Λειτουργός ο Ι. Χρυσόστομος θα σημειώσει «..Όχι για τον Εαυτό Του, ότι προσφέρουμε τίποτα σ’ Αυτόν, αλλά γιατί εμείς οι ίδιοι κερδίζουμε κάτι μεγάλο» το μέγιστο, τον Ίδιο που είναι ο Παράδεισος και η σωτηρία. Εμείς, Τον ευχαριστούμε, Τον ευλογούμε, Τον λατρεύουμε προσφέροντας τον καλό λόγο, λόγον αγαθόν, ευ + λόγος και τα δώρα της κτίσης: τον άρτο και τον οίνο. Κι Εκείνος μας προσφέρει τον εαυτό Του, που είναι ο Λόγος του Θεού και το όντως καλόν, το αληθινό Αγαθόν. Τίποτα δεν είναι τόσο αγαπητό στο Θεό, όσο το να είμαστε ευγνώμονες και για τούς εαυτούς μας και για τούς άλλους» και «να λέμε: Δόξα τω Θεώ για την ύπαρξή μας. Δόξα τω Θεώ και για την ύπαρξη του άλλου. Δόξα τω Θεώ για όλα.». Τίποτε δεν είναι πιο ευάρεστο στο Θεό από το να συναγόμαστε όλοι μαζί στην Λατρεία στην Ευχαριστία. Διότι λατρεύοντας τον Θεό εκπληρώνουμε την πρώτη και μέγιστη εντολή της αγάπης». Θα αγαπήσεις τον Κύριο και Θεό σου με όλη την καρδιά σου και με όλη τη δύναμή σου…Κυριον τον Θεόν σου θα προσκυνήσεις και Αυτόν μόνο θα λατρεύσεις και σ’ Αυτόν θα προσκολληθείς»
Η Θ. Λειτουργία είναι το σπουδαιότερο έργο που έχουμε να κάνουμε: αγάπη (λατρεία (θεία Λειτουργία). Αγαπώντας λατρεύουμε και μετέχουμε στη Θ. Λειτουργία με μεγαλύτερη θέρμη και λατρεύοντας αγαπάμε όλο και με πιο τέλειο τρόπο. Άρα η μη συμμετοχή στη Θ. Λειτουργία φέρνει έκπτωση στην αγάπη και από όπου απουσιάζει η αγάπη και ο σεβασμός προς το Θεό και αγάπη και σεβασμός προς τους αδελφούς, θα συμβαίνουν αυτά που συμβαίνουν και ακόμα χειρότερα. Δια της Θ. Λειτουργίας γινόμαστε οικείοι με τον Θεό. «Η αγάπη προς τον Θεό», έλεγε χαρακτηριστικά ο Στάρετς Παρθένιος, «ανάβει με την αδιάλειπτο προσευχή». Η δυνατότερη προσευχή είναι αυτή που επιτελείται στην κοινή Λατρεία και μάλιστα η επίκληση του ιερέα κατά τον καθαγιασμό των Τ. Δώρων στη Θ. Ευχαριστία και μόνο για αυτή την πράξη, ότι και να είναι ο λειτουργός, ασπαζόμαστε το Άγιο Ιερατικό Χέρι Του. Έτσι, μετέχοντας στη Θ. Λειτουργία εκπληρώνουμε τον προορισμό μας ο οποίος είναι το να ομοιάσουμε στο Θεό και ο Θεός είναι ένα και μοναδικό πράγμα, η πλήρης τελεία αγάπη, και εμείς λειτουργώντας και λειτουργούμενοι γινόμαστε αγάπη, αγαπητικά όντα ή ακόμη πιο σωστά λατρευτικά, λειτουργικά όντα. Μετέχοντας στην Θ. Ευχαριστία καταξιωνόμαστε σαν πρόσωπα, σαν άνθρωποι. Είναι το πλέον «άξιον και δίκαιον» έργο. Είναι το έργο που μας σώζει. Πλαστήκαμε για τον Ουρανό, για την συμμετοχή μας στη Βασιλεία του Θεού, για το επουράνιο Θυσιαστήριο, για τον Παράδεισο, για το Θεό, όχι για τη γη που είναι και θα παραμείνει τόπος της εξορίας μας μέχρι της Β’ Παρουσίας Του. Η Θ. Λειτουργία, η Θ. Ευχαριστία μας ελευθερώνει από τη γη και μας μεταθέτει στον Ουρανό. Από ανθρώπους μας κάνει αγγέλους και επειδή απουσιάζουμε από την Θ. Λειτουργία, αλλά και επειδή δεν συμμετέχουμε σωστά στη Θ. Ευχαριστία και επειδή δεν μετέχουμε της Θ. Κοινωνίας γι ’ αυτό ο κόσμος μας δαιμονοποιείται.
Αν θέλουμε ο κόσμος να αλλάξει επί το καλύτερο, αν θέλουμε οι νέοι μας, οι οικογένειες να ηρεμίσουν τότε πρέπει να κάνουμε στροφή εισόδου της συμμετοχής μας στη Θ. Λειτουργία »_Συμβούλευε ο Αγ. Παίσιος «…Να ζείτε σε διαρκή δοξολογία και διαρκή αίσθηση συμμετοχής στη Θ. Ευχαριστία προς τον Θεό, διότι η μεγαλύτερη αμαρτία είναι η αχαριστία και ο χειρότερος αμαρτωλός ο αχάριστος. Η αδιαφορία της συμμετοχής μας στη Θ. Λειτουργία φέρνει όλα αυτά τα αρνητικά που βλέπουμε να γίνονται και τρομάζουμε δίπλα και γύρω μας. Μιλώντας για την Θ. Ευχαριστία ο Κύριος είπε: «Εγώ ειμι, ο άρτος της ζωής… ο εκ του ουρανού καταβαίνων…Εγώ ειμι ο άρτος ο ζων ο εκ του ουρανού καταβάς· εάν τις φάγη εκ τούτου του άρτου, ζήσεται εις τον αιώνα. Και ο άρτος δε ον εγώ δώσω, η σαρξ μου εστιν, ην εγώ δώσω υπέρ της του κόσμου ζωής».
Ο Χριστός είναι ο άρτος της Ζωής που κατέβηκε από τον ουρανό (ο καταβάς), τη δυνάμει του Αγ. Πνεύματος. Κατέβηκε την ημέρα του Ευαγγελισμού μέσα στην Υπερευλογημένη Παρθένο κι η Παρθένος έγινε γη αγαθή ευλογημένη, που βλάστησε τον Άρτο της Ζωής. Ο Χριστός είναι ο άρτος της Ζωής που κατεβαίνει διαρκώς από τον ουρανό (ο καταβαίνων), τη δυνάμει του Αγίου Πνεύματος. Κατεβαίνει την ώρα του Ευχαριστιακού Ευαγγελισμού μέσα στην Παρθένο Εκκλησία κι η Αγία Εκκλησία γίνεται γη αγαθή ευλογημένη που βλαστάνει τον άρτο της Ζωής. Αυτό το Γεγονός της καθόδου του Χριστού και της παρουσίας Του μέσα στην Εκκλησία το ζούμε στη τέλεση κάθε Θ. Λειτουργίας. Γιατί η Θ. Λειτουργία είναι ο Χριστός ανάμεσά μας: «Ιδού εγώ μεθ’ υμών ειμι πάσας τας ημέρας έως της συντελείας του αιώνος». Με τον Χριστό, με την Θ. Λειτουργία, η ζωή ξανάγινε αλλά και γίνεται συνεχώς κτήμα του ανθρώπου, χορηγήθηκε και χορηγείται ξανά ως μυστήριο, ως κοινωνία και ως ευχαριστία.
Η Θ. Λειτουργία είναι η μυστηριακή αναβίωση της Θ. Οικονομίας, η «συγκεφαλαίωσις της όλης οικονομίας», όπως λέει ο Άγ. Θεόδωρος ο Στουδίτης. Στην τελευταία πριν από την απόλυση ευχή, που λέει ο κάθε Λειτουργός όταν μεταφέρει τα «άγια» στην Αγ. Πρόθεση, τονίζεται ότι ο Χριστός είναι «ο πληρώσας πάσαν την πατρικήν οικονομίαν». Ο Χριστός είναι η ανακεφαλαίωση του μυστηρίου της Θ. Οικονομίας. Όλα τα γεγονότα της ζωής του Χριστού ιερουργούνται σε κάθε Θ. Λειτουργία. Σ’ αυτήν βλέπουμε τον Κύριο να γεννιέται στην Αγία Πρόθεση, να βγαίνει στη δημόσια δράση με την Είσοδο του Ευαγγελίου, να κηρύττει με την ανάγνωση του Ευαγγελίου. Τον βλέπουμε να πορεύεται στο Πάθος κατά τη Μεγάλη Είσοδο, να θυσιάζεται πάνω στην Αγ. Τράπεζα, να ανασταίνεται μέσα μας με την Θ. Κοινωνία, να αναλαμβάνεται πάλι στους Ουρανούς στο τέλος της Θ Λειτουργίας.
Μαζί με τούς Δώδεκα Αγίους Αποστόλους μετέχουμε στο Δείπνο, στο Υπερώο της Σιών. «Πιστεύσατε ότι και τώρα εκείνο το δείπνο είναι, στο οποίο και αυτός ο Χριστός ανέκειτο. Σε τίποτε δεν διαφέρει τούτο το ευχαριστιακό δείπνο από εκείνο… Τούτο είναι εκείνο το ανώγειον, όπου ήσαν τότε· από εδώ εξήλθαν στο όρος των ελαιών». (Ιερός Χρυσόστομος)
Πορευόμαστε ύστερα μαζί Του στο δρόμο της σταυρικής θυσίας. Το άγιο θυσιαστήριο είναι ο Γολγοθάς. Μετά το Γολγοθά φθάνουμε στην Ανάσταση: «Τίποτε περισσότερο δεν έχει το μυστήριο του Πάσχα από αυτό που τελείται τώρα· ένα και το αυτό είναι, η ίδια χάρη του Πνεύματος, πάντα πάσχα είναι » Η Θ. Ευχαριστία είναι το αδιάκοπο Πάσχα της Εκκλησίας, η αρχή και η πρόγευση του καινού του νέου αιώνος που εισβάλλει μέσα στον παλαιό και τον μεταμορφώνει μέσα στο αναστάσιμο φως. Είναι η χαρισματική παρουσία της μελλοντικής Βασιλείας. Είναι η ζωή στον Παράδεισο από τώρα. «Συ εκ του μη όντος εις το είναι ημάς παρήγαγες, και παραπεσόντας ανέστησας πάλιν και ουκ απέστης πάντα ποιών έως ημάς εις τον ουρανόν ανήγαγες και την βασιλείαν σου εχαρίσω την μέλλουσαν». Προσέξτε: «ανήγαγες», όχι «ανάξεις» δηλ. ήδη μας έχεις ανεβάσει στον ουρανό, ήδη ζούμε στον Παράδεισο. Γίνεται η γη Ουρανός με αυτό το ένα το βασικό το μοναδικό μυστήριο της Εκκλησίας. Μας δίνεις την δυνατότητα να βαδίσουμε στον Ουρανό. Έκανες «τον Ουρανό βατόν» λέει ο Άγ Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Και το ακόμη φρικτότερο έρχεσαι και μένεις Εσύ Κύριε μέσα μας κι εμείς μαζί Σου μέσα Σου».
Μερικές λεκτικές επεξηγήσεις
Η λέξη «Λειτουργία» παράγεται από τις λέξεις λείτος και έργο. Στην αρχαία ελληνική γλώσσα, η λέξη λείτος σημαίνει λαός. Άρα λειτουργία σημαίνει έργο του λαού και αποτελεί έργο Θεϊκό το οποίο επιτελεί ο Αρχιερέας και στο όνομά του Αρχιερέως κάθε Ιερέας μαζί με το λαό του Θεού. Για την Εκκλησία, είναι απαραίτητη η συμμετοχή του λαού, έστω και μόνο ενός ανθρώπου ώστε να μπορέσει να τελεστεί η Θεία Λειτουργία.
Τι σημαίνει όμως Εκκλησία; Ο όρος Εκκλησία σημαίνει το Σώμα του Χριστού, το λογικό ποίμνιο του Χριστού. Δηλαδή όλους τους χριστιανούς, προσοχή και τους ζώντες αλλά και τους κεκοιμημένους. Όλοι μαζί, κλήρος και λαός είμαστε αρμονικά ενωμένοι και αποτελούμε το Σώμα της Εκκλησίας της οποίας η Κεφαλή είναι Αυτός ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός. Ο άγιοςΜάξιμος ο ομολογητής θα γράψει ότι «η Εκκλησία είναι τύπος και εικόνα του Θεού», είναι η ίδια η κοινωνία Θεού και ανθρώπου. Η Εκκλησία σύμφωνα με τα σχετικά άρθρα του Συμβόλου της Πίστεως είναι Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική, δηλαδή έχει της ρίζες της στην αποκάλυψη της Αγίας Τριάδος. Δεν υπάρχουν άλλες Εκκλησίες, όπως δεν μπορούμε ο καθένας μας να είναι ένα δύο τρία διαφορετικά σώματα. Με αυτήν την έννοια λοιπόν, αφού πάντα μία είναι η πραγματικότητα και η αλήθεια σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής η Εκκλησία του Χριστού είναι Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική. Η Θ. Λειτουργία όπως και κάθε άλλη ιερή ακολουθία για προσευχή και δοξολογία στο Θεό, τελούνται σε ένα συγκεκριμένο χώρο που ονομάζεται Ναός. Ο πρώτος χριστιανικός Ναός ήταν ο το Υπερώο, ο τόπος του Μυστικού Δείπνου. Κάθε ιερός Ναός με το Ι. Θυσιαστήριο την Αγ. Τράπεζα Του θεωρείται και είναι ένα κομμάτι του Ουρανού πάνω στη γη. Συνήθως χρησιμοποιούμε τη λέξη Εκκλησία και με την τοπική αλλά και με την χωρική έννοια, εννοώντας και τον Ιερό Ναό. Καλό είναι όμως να έχουμε ξεκαθαρίσει μέσα μας τις δύο αυτές έννοιες. Συνοψίζοντας, με τη λέξη Ναό εννοούμε το χώρο των λατρευτικών συνάξεων της Εκκλησίας μας.