ΒΙΟΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟΙ
ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ Α. Θ. ΠΑΝΑΓΙΟΤΗΤΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΩΝ/ΠΟΛΕΩΣ
Ν. ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ Κ.Κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ
ΣΕ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΝΕΩΝ ΦΑΝΑΡΙ, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2023
Επιμέλεια: + ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΚΑΤΡΑΜΑΔΟΥ
Με αισθήματα αγάπης σας υποδεχόμαστε και σας καλωσορίζουμε στο Κέντρο της Ορθοδοξίας, στο 3ο Διεθνές Συνέδριο Eco — Ευ ζην «Βιοηθική και Νέοι», και απευθύνουμε προς όλους σας την ευλογία της Μητρός του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, ευχόμενοι καλή και εύκαρπη διεξαγωγή των εργασιών της ωραίας αυτής σύναξης. Χαιρόμαστε για την παρουσία σας εδώ στην Πόλη των Πόλεων. Είμαστε βέβαιοι, ότι και όσοι από εσάς ήλθαν για πρώτη φορά εδώ ως απλοί επισκέπτες θα ανακαλύψουν πολύ γρήγορα ότι έγιναν προσκυνητές, ότι εδώ βρίσκεται ένα κομμάτι της ταυτότητάς τους. Εμείς φυλάσσουμε τα πάτρια, θαρραλέοι και αμετακίνητοι, ατενίζοντες «τον Χριστόν μόνον», εν πλήρει επιγνώσει ότι «χωρίς Αυτού ου δυνάμεθα ποιείν ουδέν». Στη ζωή της Εκκλησίας, η μέριμνα για τη νεότητα βρισκόταν ανέκαθεν στο κέντρο της ποιμαντικής διακονίας Της, και αυτό ισχύει και για την εποχή μας. Και σήμερα η Εκκλησία καλεί τους νέους να ενταχθούν συνειδητά και ενεργά στη ζωή Της. Τους θέλει δυναμικούς, δημιουργικούς και προοδευτικούς ανθρώπους, με ανοικτούς ορίζοντες, με ενδιαφέρον για τα των ανθρώπων πράγματα, μέλη Της που επιβεβαιώνουν με τη ζωή και τη μαρτυρία τους την εν Χριστώ συντελεσθείσα ανακαίνιση των πάντων, την αλήθεια ότι «ήλθεν η αλήθεια και παρέδραμεν η σκια».
Η Εκκλησία γνωρίζει ότι η χριστιανική καλή μαρτυρία είναι αδύνατον να δοθεί από ανθρώπους κλειστούς, εσωστρεφείς και αδιάφορους για τον συνάνθρωπο και τον κόσμο. Εμείς οι παλαιότεροι υπήρξαμε κάποτε νέοι και βιώσαμε ως νέοι τις αντιφάσεις της κοινωνίας μας, τις προκλήσεις, αλλά και τις θετικές προοπτικές, τις απογοητεύσεις και τις ελπίδες.
Η νεότητα είναι μία περίοδος εντατικής εσωτερικής κρίσης για τον άνθρωπο, αφού τότε η ψυχή του είναι ευαίσθητος σεισμογράφος των εξελίξεων και των αξιολογικών ανατροπών. Η ανθρωπολογικώς «φυσιολογική» κρίση της νεότητας επιτείνεται πάντοτε από τους εξωτερικούς παράγοντες. Στην εποχή μας βέβαια, η νεολαία βρίσκεται αντιμέτωπη με πρωτόγνωρες εξελίξεις στον χώρο των επιστημών, της τεχνολογίας και της επικοινωνίας, εν μέσω συνεχών «ψηφιακών αλμάτων» και κοσμοϊστορικών αλλαγών. Απέναντι σε όλα αυτά, καλούνται οι νέοι και οι νέες να χτίσουν το παρόν και το μέλλον τους. Όπως συμβαίνει πάντοτε, και σήμερα η νεότητα εισέρχεται σε ένα πολιτισμό, τον οποίο δεν δημιούργησε η ίδια. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οφείλει να συνδυάσει δημιουργικά την ταυτότητα του συγχρόνου ανθρώπου και του Ορθοδόξου Χριστιανού. Η απόρριψη του πολιτισμού όχι μόνον δεν είναι συνέπεια της πίστης μας, αλλά αποτελεί διαστρέβλωσή της. Όλοι γνωρίζουμε ότι η επιστήμη είναι η «μεγάλη δύναμη» της εποχής μας. Αλλάζει ριζικά τη ζωή μας, λύνει προβλήματα που μέχρι σήμερα θεωρούνταν απροσπέλαστα, θεραπεύει τις ασθένειες, διευκολύνει την επικοινωνία, την παραγωγή αγαθών, την οργάνωση των κοινωνιών, αποτελεί πραγματική πρόοδο, καθοριστική τομή στην ιστορική πορεία της ανθρωπότητας. Είναι γεγονός ότι, παράλληλα με την πρόοδο, ζούμε τις παρενέργειες και τις αρνητικές επιπτώσεις της τεχνοκρατίας και του επιστημονισμού στη ζωή των ανθρώπων, αλλά και στο φυσικό περιβάλλον. Η Εκκλησία τονίζει την πνευματική διάσταση, παραπέμπει στα όρια της επιστημονικής γνώσης αναφορικώς προς τις υπαρξιακές διαστάσεις της ζωής του ανθρώπου.
Στη ζωή μας υπάρχουν πτυχές απρόσιτες στην επιστήμη, ήθος, αξίες που προϋποθέτουν αυθυπέρβαση, στροφή στο «εν, ου εστι χρεία». Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο βιολογικό ον, ούτε μόνο πολίτης του κόσμου. Είναι «ουρανοπολίτης», ον πνευματικό με αιώνιο προορισμό. Η υποτίμηση ή η απόρριψη των πνευματικών αξιών έχει πολύ αρνητικές επιπτώσεις σε όλες τις διαστάσεις της προσωπικής και κοινωνικής ζωής. Είναι βέβαιο, ότι η αδιαφορία για τη θρησκευτική πίστη και η πεζή ενθαδικότητα εξουθενώνουν τις δημιουργικές δυνάμεις του ανθρώπου. Έχει ορθά υπογραμμιστεί ότι, μαζί με τη λήθη ή την απώλεια της διάστασης του «μυστηρίου» που εμπερικλείει η θρησκευτική και πνευματική αναζήτηση, χάνεται και η αίσθηση για την αλήθεια της αναπαλλοτρίωτης αξιοπρέπειας του ανθρώπου και η υποχρέωση για απόλυτο σεβασμό της. Το ίδιο συμβαίνει και στη σχέση μας με το φυσικό περιβάλλον, τον «οίκον» του ανθρώπου. Η εργαλειοποίηση και αλόγιστη εκμετάλλευσή του οδήγησαν στην πιο μεγάλη πλανητική κρίση που γνώρισε η γη. Όπως γνωρίζετε, το Οικουμενικό Πατριαρχείο ανήκει στους πρωταγωνιστές της προστασίας της κτίσης και του αγώνα για ένα παγκόσμιο οικολογικό πολιτισμό. Ο Πατριάρχης μας αγωνίστηκε για την ανάδειξη της συναφείας οικολογικών και κοινωνικών προβλημάτων και υπεγράμμισε ότι τα αίτιά τους είναι κοινά και πνευματικά, συνδέονται με μία εσωτερική ανατροπή αξιών.
Η χριστιανική παράδοση είναι ανεξάντλητη πηγή ζωτικών αληθειών για τον άνθρωπο, για τη σχέση του με τον εαυτό του, τον συνάνθρωπο και τη δημιουργία. Θεωρούμε ιδιαιτέρως σημαντικό, ότι ο Απ. Παύλος περιγράφει την ανακαίνιση του ανθρώπου εν Χριστώ ως απελευθέρωση και ελευθερία. Ο Χριστός είναι Ελευθερωτής, η Εκκλησία είναι χώρος ελευθερίας. Μέσα σε αυτή, ως ζωντανό μέλος της, ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει τη ζωή ως σχέση και αγάπη στην προοπτική της αιωνιότητας. Το «ζην επ αρτω μόνω» (Ματθ. δ , 4), το «θησαυρίζειν εν εαυτώ» (Λουκ. ιβ , 21) του «άφρονος πλουσίου» και η αυτοδικαιωτική έπαρση του Φαρισαίου που ακούσαμε την προηγουμένη Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου (Λουκ. ιη , 10-14) εκμηδενίζουν υπαρξιακά τον άνθρωπο. Ο Απ. Παύλος τονίζει ότι, εάν δεν έχω αγάπη, και αν ακόμη κατέχω τα πάντα, «ουδέν ειμι» (Α’ Κορ. ιγ’, 2).
Σήμερα λοιπόν δημιουργείται στους νέους μας τεχνηέντως η εντύπωση ότι η ελευθερία τους δεν συμβιβάζεται με δεσμεύσεις, ότι δεν υπάρχει αληθινή αυτοπραγμάτωση, όταν ο άνθρωπος προσαρμόζεται σε ξεπερασμένα πρότυπα ζωής, ότι και η Εκκλησία εγκλωβίζει τη ζωή του σε παρωχημένα σχήματα. Η αλήθεια είναι τελείως διαφορετική. Σας προσκαλούμε να μελετήσετε 3 κείμενα της Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας, η οποία συνήλθε στη Κρήτη τον Ιούνιο του 2016: α) Η αποστολή της Ορθοδόξου Εκκλησίας στο σύγχρονο κόσμο, β) Εγκύκλιος, γ) Μήνυμα της Συνόδου προς τον Ορθόδοξο λαό και κάθε άνθρωπο καλής θελήσεως. Σε αυτά τα σημαντικά κείμενα θα ανακαλύψετε την επικαιρότητα και τη σπουδαιότητα της χριστιανικής πρότασης ζωής και την αποστολή της Εκκλησίας και τον ρόλο των νέων στην Εκκλησία και την κοινωνία, ως κληρονόμων και συνεχιστών μιας μεγάλης παράδοσης αληθείας και ελευθερίας. Οι ευαισθησίες των νέων, η ροπή τους προς δράση και ο ενθουσιασμός τους, εμπλουτίζονται με νέα κίνητρα και ωθήσεις από τη συμμετοχή τους στη ζωή της Εκκλησίας.
Εκλεκτοί παρόντες, Οι νέοι και οι νέες θα βρεθούν στο εγγύς μέλλον και στην πορεία της ζωής τους απέναντι σε συγκλονιστικές και ανατρεπτικές εξελίξεις. Το ήθος ευθύνης και η πιστότητα στις βασικές ανθρωπιστικές αξίες, που στη δική μας κουλτούρα παίρνουν έμφαση και στήριξη από τη χριστιανική πίστη και παράδοση, θα παραμείνουν και τότε η αξιολογική αφετηρία για να αντιμετωπισθούν οι προκλήσεις και οι εξελίξεις αυτές με δημιουργικό τρόπο, με βάση την αλήθεια και το καλώς εννοούμενο συμφέρον.
Η αντίσταση σε ορισμένες τάσεις και εξελίξεις ουδόλως σημαίνει ολική απόρριψη του πολιτισμού. Μάλλον δηλώνει γνήσιο ενδιαφέρον για την πρόοδο, η οποία δεν χτίζεται επάνω στα ερείπια του παρελθόντος.
Στο κείμενο του Οικουμενικού Πατριαρχείου « Υπέρ της του κόσμου ζωής. Το κοινωνικό ήθος της Ορθοδόξου Εκκλησίας» σημειώνεται εύστοχα: «Σε κανένα άλλο πεδίο της ανθρώπινης δραστηριότητας δεν είναι η τεχνολογική ανάπτυξη τόσο πρόδηλη και ευπρόσδεκτη, όσο στις ιατρικές επιστήμες. Η εφεύρεση φαρμάκων, αντιβιοτικών, εμβολίων, θεραπειών ακόμη και για τις σοβαρότερες ασθένειες, αποτελούν ιδιαίτερα λαμπρά επιτεύγματα της ανθρώπινης δημιουργικότητας και ως εκ τούτου, ιδιαίτερα πολύτιμα δώρα τα οποία προέρχονται από τον Θεό. Παρόλα αυτά, η ταχύτητα με την οποία οι ιατρικές επιστήμες σήμερα αναπτύσσουν, δοκιμάζουν και χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες και θεραπείες, συχνά επισκιάζει τον ηθικό προβληματισμό και την πνευματική διάσταση. Ολοένα και περισσότερο, η Εκκλησία θα πρέπει να επιχειρεί να εξετάζει και να αξιολογεί χωριστά κάθε νέα εμφανιζομένη ιατρική καινοτομία, ενώ ορισμένες φορές οφείλει να εξετάζει και τις χρήσεις αυτών των καινοτομιών ανά περίπτωση» (§ 69).
Έχει γραφτεί, ότι η συζήτηση για τα σύγχρονα βιοηθικά διλήμματα μεταξύ Εκκλησίας και Επιστήμης θυμίζει για την Εκκλησία την αντιπαράθεση με τις επαναστάσεις στον χώρο των φυσικών επιστημών, που συνδέονται με το όνομα του Νεύτωνος και του Δαρβίνου. Θεωρούμε ότι μία τέτοια προοπτική δεν ωφελεί ούτε τις σχέσεις πίστης και επιστήμης, ούτε την υπόθεση αντιμετώπισης των βιοηθικών προβλημάτων.
Πίστη και επιστήμη είναι ευεργετικές δυνάμεις για τον άνθρωπο. Η συνεργασία τους υπόσχεται ένα μέλλον μεστό προσδοκίας. Είναι αδιανόητο και αλυσιτελές η πίστη να αντιμετωπίζει με καχυποψία την επιστημονική γνώση και η επιστήμη να συνδέει το μέλλον μόνο με τη δική της πρόοδο.
Μπορεί η ζωή μας να παρατείνεται, δεν αποκτά όμως αυτομάτως βαθύτερο νόημα.
Μπορεί να γνωρίζουμε τι είναι βιολογικά ο θάνατος, όμως με αυτή τη γνώση δεν γεφυρώνεται μέσα μας η «υπαρξιακή αντίφαση»μεταξύ ζωής και θανάτου.
Μπορεί να έχει μελετηθεί επιστημονικά σε βάθος η ανθρώπινη επιθετικότητα και τα αίτιά της, αλλά με αυτό δεν λύθηκε το πρόβλημα του κακού, που είναι ριζωμένο στην ανθρώπινη ελευθερία. Δεν υπάρχει μόνο μετρήσιμη πραγματικότητα. Υπάρχει η «διάστασις του βάθους των πραγμάτων», το μυστήριο, το νόημα, η ομορφιά.
Τα «θαύματα» της επιστήμης δεν εξαφάνισαν τις απορίες της ελευθερίας μας. Η φιλοσοφία συνεχίζει να στοχάζεται, να τρέφεται από το θαυμάζει και από τους διχασμούς του «πολυτροπωτάτου» καί «ποικιλωτάτου» ανθρώπου. Θέλγει η τέχνη, η οποία μεγαλώνει το μυστήριο του κόσμου. Υπάρχει ο θρησκευτικός συγκλονισμός απέναντι στο mysterium tremendum et fascinans, η πίστη στον προσωπικό Θεό, η μακαρία αγάπη, η «ου καταισχύνουσα» ελπίς. Υπάρχει η Εκκλησία, η «κοινωνία θεώσεως», η παρουσία και η εικόνα της Βασιλείας του Θεού, για να μεταμορφώνει ενεργά την ιστορία, όχι απλώς για να ακολουθεί την πορεία της. Δεν είναι η Εκκλησία μουσείο ή για τα μουσεία.
Είμαστε βέβαιοι, ότι σημαντικό ρόλο στον χώρο της αντιμετώπισης των υπαρξιακών διλημμάτων θα κληθούν να διαδραματίσουν οι θρησκείες. Με τις θρησκείες συνδέονται οι πιο φωτεινές πλευρές της ύπαρξής μας, η φιλανθρωπία και η διακονία, η θρησκευτική τέχνη, η ελπίδα της αιωνιότητας, ο σεβασμός του ανθρωπίνου προσώπου, βαθειά ανθρωπολογική γνώση.
Είναι γεγονός, ότι οι θρησκείες τροφοδότησαν, και το πράττουν και σήμερα, τη διάσπαση, τον φονταμενταλισμό και τη βία εν ονόματι του Θεού. Αυτό όμως δεν είναι η ουσία τους, αλλά έκφραση της αλλοτρίωσής τους. Συνεπώς, το δίλημμα για την ανθρωπότητα δεν μπορεί να είναι «θρησκεία η όχι», αλλά «τι είδους θρησκεία;». Το ζητούμενο είναι η θρησκεία να συμβάλλει στην ανύψωση του ανθρώπου, στην ανάδειξη του αιωνίου προορισμού του, στην ειρήνη και την καταλλαγή.
Επανερχόμενοι στον χώρο της Εκκλησίας και στην ποιμαντική της μέριμνα για τη νέα γενιά, σημειώνουμε ότι αυτή είναι και σήμερα κλήση και πρόταση προς τη νέα γενεά για συμμετοχή στην εκκλησιαστική ζωή, όπου θα βρίσκει στήριξη και προοπτική αιωνιότητας. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η αντιμετώπιση των βιοηθικών διλημμάτων. Η δεκτικότητα του πιστού για ποιμαντική στήριξη στις οριακές καταστάσεις συναρτάται με τη συνολική σχέση του με τη ζωή της Εκκλησίας και την ενεργή συμμετοχή του σε αυτή. Πάντοτε η ποιμαντική φροντίδα της Εκκλησίας απευθύνεται, με ευαισθησία και διάκριση, προς το συγκεκριμένο πρόσωπο, τον πλησίον, τον αδελφό, και ποτέ προς απρόσωπα άτομα. Δεν υπάρχει γενική, αφηρημένη και απρόσωπη ποιμαντική.
Με αυτές τις σκέψεις, εκφράζουμε τα συγχαρητήριά μας προς τους διοργανωτές και εισηγητές του Συνεδρίου. Απευθύνουμε προς όλους σας τις προσωπικές μας ευχές για καλή πορεία μέσα στην κατανυκτικότερη περίοδο της εκκλησιαστικής μας ζωής, το ΤΡΙΩΔΙΟ, και επικαλούμαστε, δια πρεσβειών της Παναγίας Παμμακαρίστου και των νέων καταταγέντων στο Αγιολόγιο της Εκκλησίας Οσίας Γαβριηλίας και Οσίων Γερβασίου Παρασκευοπούλου και Αθανασίου Χαμακιώτου, για εσάς και τους αγαπημένους σας, τη Χάρη και το έλεος του Θεού των θαυμασίων. Καλό Τριώδιο. Αμήν.